Decentralisatie jeugdzorg en de veiligheid vh kind

De decentralisatie van de jeugdzorg genereert een bestuurlijke drukte, die in het aanloopjaar 2014 aandacht eist. Terecht! Deze transitie is een ingrijpende verandering met vele risico’s. Met de overdracht gaat de opdracht van een transformatie gepaard; de eigen verantwoordelijkheid van de burger, de civil society, de professional, de ontbureaucratisering en ‘dichtbij de burger’ komt centraal te staan.
De Transitiecommissie Stelselherziening Jeugd rapporteerde recent over de voortgang en risico’s in de voorbereiding op de overdracht van de Jeugdzorg om tijdig voldoende maatregelen te kunnen worden om risico’s te beheersen.

Een risicoloze samenleving, utopie of realiteit?
Bij het organiseren van veiligheid van kinderen komt de lokale overheid onvermijdelijk in een spagaat tussen optreden en terugtreden terecht. Terugtreden vanwege de transformatie opdracht: meer samenleving en minder overheid. Optreden door het verlangen naar een risicoloze samenleving. Dit verlangen naar veiligheid wordt keer op keer bekrachtigd door incidenten. Een samenleving zonder risico’s en gevaar bestaat niet; ongelukken en gevaren worden mogelijk gemaakt door de manier waarop wij werk en samenleving hebben ingericht.

Veiligheid van kinderen nader bekeken!
Veiligheid wordt geassocieerd met de afwezigheid van risico’s. Van veiligheid kunnen we niet genoeg krijgen; het is een onverzadigbare toestand. Wat zal de reflex van de lokale gemeentepolitiek zijn na het eerste gruwelijke incident met een kind in hun gemeente?
In het voorjaar van 2013 hebben wij, twee masterstudenten Bestuurskunde, werkzaam in de jeugdzorg , onderzoek gedaan naar de voorbereidingen van twee grote gemeenten van de veiligheid van kinderen na de decentralisatie. Wat blijkt: er wordt veel lippendienst bewezen aan de rechten en veiligheid van kinderen, maar voor de betekenis en inhoud van veiligheid van kinderen is nagenoeg geen aandacht!

Veilig genoeg zorg van kinderen; een overheidsverantwoordelijkheid?
In de zorg van veiligheid van kinderen is veel veranderd in de relatie tussen overheid en burger. In de negentiende eeuw kende de samenleving onbetaalde burgerwachten, die vanuit de toenmalig heersende schuldcultuur ‘mandaat’ kregen op te treden in onveilige situaties van kinderen. In de huidige voorzorgscultuur floreert het ideaal van de risicoloze samenleving en is kinderbescherming een verantwoordelijkheid van de overheid en van professionele instanties geworden waarin de burger nog nauwelijks een rol speelt.

Doorbreken van veiligheidsutopie, hoe dan?
Het maatschappelijk doel van het veiligheidsbeleid kan nooit het realiseren van een risicoloze samenleving zijn. Voor het werken binnen de jeugdbescherming is een cultuur nodig die organisaties en professionals in staat stelt om op verantwoorde wijze risico’s te durven nemen. Het jeugdveiligheidsbeleid van gemeenten moet het mogelijk maken dat risico’s op verantwoorde wijze genomen kunnen worden. Hiervoor is een zekere mate van maatschappelijke risicoacceptatie nodig. Dit betekent niet dat er niet geïnvesteerd moet worden in innovaties binnen de jeugdzorg en in het versterken van de netwerken rondom kinderen. Voor een verantwoorde risicoproductie moet de samenleving kinderen immers ook kunnen beschermen. Door een goede balans tussen een zekere mate van risico acceptatie enerzijds en het investeren in reële beschermingsmaatregelen anderzijds, ontstaat ruimte voor verantwoorde risicoproductie door professionals. Daarnaast biedt de zienswijze van de verantwoorde risicoproductie de gemeenten handvatten voor de inrichting van de jeugdzorg die als ‘veilig genoeg’ kan worden gedefinieerd.

Pasklare oplossingen ?
Die zijn er niet! Wel kunnen we kijken naar het verleden om te leren voor de opgaven van vandaag.

Aanbevelingen voor de lokale overheden:
* Stop met het streven risico’s te beheersen om plaats te maken voor een pro actieve strategie, waarbij de inzet een verantwoorde risicoproductie is en niet het beheersen en garanderen van veiligheid van kinderen.
* De zorg voor veiligheid van kinderen is het domein van ouders en burgers. De lokale overheid participeert in deze zorg en voegt in bij de 'civil society' wanneer de onveiligheid toeneemt. De overheid grijpt in als situaties daadwerkelijk onveilig zijn.
* Benoem de burger als coproducent van de zorg voor kinderen, ook en juist als ze gebruik maken van de Jeugdzorg. Veiligheid van kinderen is immers een publieke waarde van burger, overheid en markt samen.

Deze column is ontleend aan het onderzoek, Veilig genoeg? Samen werken aan veiligheid van kinderen, Agnes Derksen, MSc & Carole van de Logt, MSc.