Cultuuromslag. Mooie daadkrachtige spierenballentaal voor de politieke bühne en dat je laat zien dat het je menens is. Maar het is van de zotten als je denkt dat je cultuur als een soort bladzijde in een boek kunt omslaan. De term cultuuromslag suggereert eigenlijk dat de huidige cultuur failliet is en dat die ‘omgeslagen’ moet worden. Met andere woorden: de huidige cultuur wordt ‘ontslagen’. Maar culturen kun je niet omslaan, omdat cultuur gaat over collectief gedrag. En dit gedrag is inherent verbonden aan de identiteit van het werk en alle duizenden mensen die daar dag in dag uit werken. Dus als je werkelijk een cultuuromslag wilt dan betekent dit eigenlijk een collectief ontslag.
Aanleiding is het bericht van afgelopen week op Nos.nl over staatssecretaris Snel die een cultuuromslag wil bij de Belastingdienst:
Staatssecretaris Snel schrijft aan de Tweede Kamer dat uit een rapport van de Auditdienst Rijk (ADR) blijkt dat een cultuuromslag bij de Belastingdienst nodig is. Naast de bedrijfsvoering, de ICT en het personeelsbeleid wordt ook de bedrijfscultuur grondig tegen het licht gehouden. Er bestaan bij de dienst veel ongeschreven regels, waardoor het personeel niet open en kritisch kan zijn. Zo is het niet gebruikelijk om kritiek te hebben op collega’s, terwijl loyaal zijn aan leidinggevenden wel gewaardeerd wordt. Verder is het uitgangspunt bij de fiscus vaak dat de bewindspersoon niet in de problemen mag komen. Dat moet anders, vindt ook de staatssecretaris. Hij wil een open en veilig klimaat creëren voor de medewerkers. “Een klimaat waar fouten op het juiste niveau worden gemeld en nadrukkelijk van die fouten wordt geleerd.”
Cultuur heeft een onveranderbare kant
Het klinkt natuurlijk overtuigend wanneer je als politiek eindverantwoordelijke de vinger op de zere plek kunt leggen. En daar meteen een oplossing voor hebt, namelijk: cultuuromslag. Dit is daadkrachtige spierballentaal voor de tribune, maar het miskent hoe cultuur ontstaat en ontwikkelt. Cultuur is stevig verweven in alle interacties die mensen met elkaar dagelijks aangaan in een bedrijf. Het is collectief gedrag en wordt gevoed door allerlei opvattingen, overtuigingen, belangen en drijfveren. Die ook weer gevormd worden door de structuur, processen, systemen, regels en de manier van sturen. En is jarenlang ingesleten in bepaalde patronen. Die ‘doorbreek’ je niet zomaar. Helemaal omdat, zoals Leike van Oss en Jaap van ’t Hek dit al schreven, elke organisatie over het robuuste vermogen beschikt om onveranderbaar te zijn. En dat vermogen vervult een belangrijke functie, immers dat wat van waarde is te beschermen tegen al te rigoureuze, politieke en opportunistische interventies van buitenaf.
Motiveert een cultuuromslag?
Loyaliteit aan de politieke leiding
De staatssecretaris ziet daarnaast ook onvoldoende hoe de wind waait in het bedrijf en hoe hij door zijn eigen handelen de huidige ‘uit de wind houden-cultuur’ en loyaliteit aan de leiding juist aanwakkert en versterkt. Want door zo daadkrachtig te praten dat hij een cultuuromslag wenst…eist hij indirect ook loyaliteit aan zijn eigen conclusie. Immers als mensen zijn ‘cultuurconclusie’ niet ondersteunen betekent dit politiek gezichtsverlies voor hem. En dat kan natuurlijk niet. Op deze manier versterkt hij louter de huidige loyaliteitsdynamiek. Beter is het om met de bevindingen onder de arm deze in de praktijk te toetsen, en niet op basis van een rapport van de Auditdienst Rijk de huidige cultuur af te serveren. Dat moedigt alleen maar meer aan om je naar ‘boven’ te richten in plaats van naar ‘beneden’ waar het werk wordt gedaan.
Cultuuromslag is een Fata Morgana
Reacties
Beste Simon,
Hoe weet je dat nu, ‘Dat [bij de Belastingdienst] mensen geen fouten willen maken’, Dat ze ‘onberispelijk’ willen zijn. Heb je er gewerkt? Heb je gesproken met mensen die er gewerkt hebben? En als dat zo is, hebben die mensen vrijuit kunnen praten? (denk aan NDAs en zo)
Als ex-werknemer (programmeur), maar wel kort en tien jaar terug, sta ik altijd weer verbaasd over wat er allemaal over de Belastingdienst in de media en door de politiek gezegd wordt.
Heb jezelf wel eens geprogrammeerd? Ken je mensen die programmeren? Heb je wel eens in een software ontwikkelaars cultuur gezeten? Met dit soort vage, nietszeggende algemeenheden schiet niemand iets op.