Anachronismen versus disruptie

Zowel binnen de samenleving als binnen organisaties zijn ze er veranderingen die alles op zijn kop zetten. Disruptie. Tegelijk zijn er ook verrassend weerbarstige ‘verouderde’ gewoontes en patronen, een verschijnsel dat ‘anachronisme’ genoemd wordt. Hoe verhouden deze zich tot elkaar? 

Afgelopen zomer is weer een groep (parttime) studenten Bedrijfskunde van Rotterdam School of Management, Erasmus University naar Shanghai afgereisd. De studenten doen daar jaarlijks hun eigen research, wat regelmatig vernieuwende en verassende inzichten voor Nederland oplevert. Een sprekend voorbeeld daarvan, is het onderzoek naar de relatie tussen disruptie en anachronisme, voortbouwend op eerder onderzoek uit 2017.

In 2017 deed een groep studenten onderzoek naar het fenomeen ‘GPS based Shared Bikes’. Dit is een disruptieve innovatie van de nauwelijks relevante ‘docking station based shared bikes’ omdat deze fietsen overal beschikbaar waren. Letterlijk overal. Want dat bleek toch wel het nadeel van deze disruptie. Zonder docking station worden deze deelfietsen overlastgevend achtergelaten. Slingerende fietsen zijn een vorm van vervuiling. En de vervuiler zou moeten betalen. Maar dat niet betalen voor de vervuiling door de eigenaar van de fiets, is nu juist een essentieel onderdeel van het disruptieve business model van deze organisaties. Een ouderwetse vorm van maatschappelijk ónverantwoord ondernemen. Dat de Chinese samenleving, net zoals trouwens de Nederlandse, dat slecht accepteert, bleek een jaar later toen de fietsen al veel minder prominent zichtbaar waren (zie ook: Succesverhaal uit China). 

Dit jaar (2019) deed een groep onderzoek naar wat je het tegenovergestelde van disruptie zou kunnen noemen: anachronisme. Anachronisme verwijst naar oude structuren en processen die zijn blijven bestaan in een bepaalde omgeving hoewel ze ‘objectief’ niet meer van deze tijd zijn. Zo wordt er in Japan nog in heel veel winkels alleen contant betaald, zijn er in Mumbai pakweg 5.000 dabbawalas bezig om op fietsen en brommertjes meer dan 175.000 maaltijden te bezorgen, en is erin Shanghai een huwelijksmarkt waar ouders de rol van koppelaar op zich nemen door op een paraplu een papier met een beknopte omschrijving van hun kind en zijn/haar (sociale) status te geven. Het lijkt erop alsof deze anachronismen, waarvan er sommige zoals de huwelijksmarkt in Shanghai helemaal niet zo oud zijn, een soort anker vormen in de turbulente storm van verandering. De huwelijksmarkt waarschijnlijk meer voor de ouders en grootouders dan voor de kinderen, die het speeddaten beginnen te ontdekken. Het biedt houvast in snel veranderende tijden.

Daarmee leidt de combinatie van de twee onderzoeken tot de vraag wat de anachronismen in de Nederlandse samenleving zouden kunnen zijn. Welke gebruiken bieden voldoende zekerheid en structuur, zodat de disruptie van bijvoorbeeld de energietransitie draaglijk wordt? 

Hoewel het lastig is om je eigen anachronismen te (h)erkennen, leverde een kleine rondgang onder onze (internationale) studenten een mooi lijstje op. De duidelijkste kandidaten zijn toch: fietsen zonder helm, kinderen in fietszitjes, zelf vuurwerk afsteken, de dropping en natuurlijk Zwarte Piet. Of recent: de vreugdevuren in Scheveningen en Duindorp.

Zwarte Piet is als discussie echt van een andere orde, deze kan niet weggezet worden als een ‘onschuldig’ anachronisme. De andere voorbeelden echter (fietsen, droppings en de vreugdevuren) komen voort uit onschuldigere vormen van niet-rationele tradities, die de pijn van alle veranderingen en disrupties kunnen verzachten. In ieder geval, het onderzoek naar de huwelijksmarkt in Shanghai maakt duidelijk hoe emotioneel belangrijk een bijna fysieke traditionele aanpak kan worden in een snel veranderende omgeving. Wie weet moet de burgemeester van Den Haag toch een mogelijkheid bieden om de Haagse traditie van nieuwjaar vieren te laten voortbestaan?

Met dank aan het onderzoek ‘An inefficient phenomenon in a highly dynamic environment en How can the continued existence of inefficient phenomena in highly dynamic environments be explained?’ door Joeri van Drunen, Rick Eland, Juri Hoedemakers en Antoine Verdonk (2019).

Source: RSM Discovery

Master your career, find the right RSM’s Executive Education programme for you.