Aerodynamisch veranderen

In drie columns ̶ gebaseerd op het boek Aerodynamisch veranderen: waarom veranderen niet van de grond komt  is in vogelvlucht verteld wat er in essentie schort aan de huidige manier van veranderen. In 'Veranderplannen nemen geen vlucht' is uit de doeken gedaan dat plannen van onontgonnen gebied een schijnvertoning is. Uitgaan van een irrelevante, zelfgetekende kaart is eerder schadelijk dan behulpzaam. Toch gaan we hiermee door, omdat het taboe is te erkennen het zelf niet op voorhand te (kunnen) weten. Vervolgens is in 'Luchtledige voorstellingen zijn niet luchtwaardig' een pleidooi gehouden om te stoppen met dat wat nep is en niet bestaat als waar en werkelijk voor te stellen. Verzonnen abstractie zonder raakvlak met de praktijk kan niemand handen en voeten geven. In 'Interventies zijn kansloos tegen de automatische piloot' is aangegeven dat inbreken van buitenaf zinloos is. Ingrijpen beïnvloed geen hardnekkige gedragingen en het doorbreekt geen ingesleten gedachtepatronen. Het illustere interventierepertoire kan dus door de shredder.

Als veranderen met de huidige denkwijze niet lukt, dan kan dat alleen maar liggen aan hoe we over veranderen denken en het in de praktijk brengen. De keerzijde is dat we succesvol kunnen worden door veranderen anders aan te gaan vliegen. Alvorens dat te kunnen moeten we wel eerst de bedachte ballast lozen die het falen veroorzaakt. Alleen dan wordt het mogelijk om het huidige denkniveau te ontstijgen. Maar dat is minder eenvoudig dan het lijkt. Het gedachtengoed wordt namelijk dogmatisch als geloof aangehangen en klakkeloos voor waar aangenomen. Zelden wordt het flink aan de tand gevoeld en openlijk door de gevestigde orde in twijfel getrokken. Hierdoor is anders tegen veranderen aankijken niet meer aan de orde. Conventionele geloofsovertuigingen staan zodoende als geconditioneerde reflexen elke wezenlijke verandering in hoe we veranderen in de weg. Het is zaak om eerst deze doctrines uit de weg te ruimen. Het gaat dan om te accepteren dat een vliegplan niet de vlucht is, luchtledige voorstellingen nooit luchtwaardig zijn en dwang ineffectief is als iemand op de automatische piloot vliegt. Dit platgetreden gedachtenpad blijven bewandelen is dan ook onzinnig. Het is namelijk het pad van eigen onvermogen, zoals uit het volgende voorbeeld blijkt:

Een bedrijf moet veranderen. Het tij zit tegen en het roer moet om. Het idee ontstaat om groepen te formeren die delen van de nieuwe organisatie in kaart gaan brengen. Specialisten worden gevraagd om mee te denken over hoe de bedrijfsvoering anders zou kunnen. Na enkele maanden noest denkwerk volgt een finale bijeenkomst. Al snel wordt duidelijk dat de meeste deelnemers denken klaar te zijn. Het management moet maar het verhaal aan de rest van de organisatie vertellen en planmatig zorgdragen voor de implementatie. De deelnemers krijgen voorgespiegeld dat wat zij hebben bedacht ook door hun moet worden uitgedragen. Het is immers hun gedachtegang waar ze anderen nu in mee mogen nemen. Ontsteltenis is het gevolg. In paniek proberen enkelen het resultaat te ontkrachten als nog niet vertel gereed. Het zou niet af zijn en als geheel kloppen. Anderen geven ruiterlijk toe de uitdaging van collega’s meenemen niet aan te kunnen of durven. Dat hadden ze nog nooit gedaan. Binnen enkele minuten was de veranderweg bezaaid met grommende beren en mocht het management weer het bekende vertelwerk gaan doen. Na wat presentaties ging een ieder weer aan het bekende werk.

Laten we stoppen met een verandering voor anderen bedenken en vertellen wat anders te gaan doen. Er is namelijk een wezenlijk verschil tussen anderen proberen te veranderen en ze te helpen zichzelf te veranderen. Het moment is dan ook daar om het fenomeen veranderen op een nieuwe manier te bezien. Dat is veranderen zien als de macht der gewoonte, met iedereen aan het stuur van de eigen transformatie. Een verandering gaat namelijk vliegen als de vleugellam gemaakte bevlogen raakt en gaat ondernemen. Om dat te bereiken moeten we de gapende kloof tussen (be)denken en doen overbruggen. Deze brug ontstaat door niet langer vooraf alles zeker te willen weten alvorens anderen het te laten doen. Het is de brug van het nieuwe leren door het al bedenkende in de praktijk (voor) te gaan doen. Daarvoor is een brevet van verandervermogen nodig om zich te bevrijden van dogmatische ketens en om het eigen ongeloof mee te ontstijgen. Hierbij hoort de mentaliteit van de vlieger die redeneert alsof de verandering al een feit is en vliegt op waarneming volgens Visual Flight Rules (VFR). Piloten hebben steeds oog voor de context en de omstandigheden waaronder ze opereren. De enige zekerheid die zij nodig hebben is het onvoorwaardelijke vertrouwen in de scheppende en structurerende kracht die een ieder bezit. De vraag blijft hoe krijgen we de gevestigde orde zover dat ze loslaten wat geen houvast geeft: hun heilige geloof in het planmatig, kunstmatig en dwangmatig veranderen?