Zelforganisatie: maak ruimte voor samenspel

Onder het mom van nut gebeuren er in organisaties heel veel nutteloze dingen.
Vergaderingen worden uitgezeten, we blijven oplossingen aandragen die we al kennen, we kunnen niet op tijd ergens mee stoppen. Wat we nodig hebben zijn pure plekken waar ruimte is voor humor, gelummel en gepruts. Juist om te voorkomen dat we nog verder weg raken van de bedoeling en ten onder gaan in gelul, nutteloze adviezen en terugkerende problemen. Leiders: leer vertrouwen in de zin van onzin!

Waar gaat het mis? Wat ik veel zie in organisaties:

1. Doorslaan
Wie ergens verantwoordelijk voor is, gaat zoeken naar bevestiging van zijn/haar rol. HR mensen maken HR-problemen die er voorheen niet waren. IT-ers bedenken IT-oplossingen die niet worden begrepen of gebruikt door de business en het allerergst: consultants maken een onwerkelijk systeemwereld die ons vervreemdt van ons natuurlijke bestaan. Daarna maken ze zich onmisbaar door oplossingen aan te dragen voor problemen die ze zelf hebben veroorzaakt.

2. Oplossingen op het verkeerde niveau
Problemen die zich aan ons voordoen, beantwoorden we met oplossingen die we al kennen. Terwijl we juist oplossingen moeten hebben die we nog niet in verband brengen met de problemen waar we voor gesteld staan.

3. Niet kunnen begrenzen
We gaan vaak veel te lang door. We praten te lang en te veel. Als ik langer aan een schilderij werk ontstaat er een nieuw schilderij. Als een gesprek te lang duurt ontstaat er een nieuw gesprek. Als een verandering te lang duurt ontstaat er een nieuwe verandering. Op tijd stoppen is een kunst die we slecht verstaan.

Uitstapje in de keuken
Een jaar geleden vertelde een vriend van mij dat hij een paar avonden in de keuken van een restaurant wilde gaan werken. Gewoon voor de lol. Ik was onmiddellijk enthousiast. Samen zijn we begonnen met afwassen, snijden en schoonmaken. We kregen een paar uur les van de chef in het business model van keuken, werkprocessen en voedsel leer. We hielpen s’ middag mee met de-mis en-place en ’s avonds maakten we de voorgerechten en de toetjes. We zijn nu sous-chef en op afroep inzetbaar. Naast onze eigen baan.

Dichter bij bron en bestemming
Onzin natuurlijk allemaal: voor een tientje per uur in een restaurant staan te koken. Tijd die ik ook aan een klant had kunnen besteden. Dat was één van de stemmen van mijn innerlijke dialoog. Een andere stem zei dat het goed was dat ik precies deed wat ik wilde doen met mijn leven. Nog een andere stem was stil en genoot van het werk van mijn handen. In de keuken ben ik weer dichter bij mijn bron en mijn bestemming gekomen. En ik krijg sindsdien op een wonderbaarlijke manier veel meer zinvol werk binnen.

Een pure plek creëren
Dit voorbeeld gaat over speelruimte. Een stap terug doen, afstand nemen, in een ander tempo te komen, met andere ogen kijken, spelen. Dingen doen die je nog niet zo goed kan, experimenteren met nieuwe manieren van handelen. Glimlach op het gezicht, omdat ik iets gemaakt heb wat de moeite waard is. Met alles wat ik heb. Ik had een pure plek voor mijzelf gecreëerd.

Speelruimte in zelf organisatie
Als adviseur kom ik op plekken die alles behalve puur zijn. Plekken met organisatorische weeffouten, verwaarloosde teams die elkaar verachten en vernederen, verzakelijkte organisaties waar het leven uit is ge(re)organiseerd. En vaak wordt dan geroepen om zelforganisatie. Misschien omdat dat woord suggereert dat je het zo kan organiseren dat alles opeens vanzelf gaat?

Zelforganisatie werkt niet door dingen anders te organiseren, maar door terug te gaan naar de bedoeling. Wat willen we doen? Waar heb ik zin in? En het antwoord op die vragen ligt vooral niet op het niveau van denken. Maar op het niveau van ‘eigenlijk wel weten’ en ‘stiekem al lang voelen.’ Steven Spielberg geeft het advies aan jonge kunstenaars om heel goed te luisteren naar deze stem die heel zachtjes tegen je praat over wat je eigenlijk moet gaan doen.

Wat lost zelforganisatie op?

Speelruimte geven is een belangrijke stap in het komen tot zelf organisatie. Hier vanuit kunnen we de bovengenoemde hardnekkige problemen oplossen.

1. Doorslaan
Zelforganisatie remt afdelingen af die maar verkokerd stafdiensten blijven produceren door verantwoordelijkheden over te nemen. In teams worden deze rollen verdeeld naar vermogen en talent. Vaak kiezen teamleden iets wat ze leuk vinden en energie van krijgen.

2. Oplossingen op het verkeerde niveau
Zelf organisatie helpt om een integratieve benadering van vraagstukken op te zetten. Multiperspectieven helpen om telkens oplossingen te vinden die niet voor de hand liggen.

3. Niet kunnen begrenzen
Zelforganisatie stimuleert horizontaal leiderschap en begrenst onzuivere democratische processen. De stem van de minderheid is belangrijk “Wat heb je nodig om met de meerderheid mee te gaan?”

Zelforganisatie en de zin van onzin.

Om stappen te maken in zelforganisatie, is het noodzakelijk dat we serieus ruimte maken voor samenspel. Te beginnen bij de leiding. Leiders moeten weer leren lachen, lummelen en prutsen. Strandwandelingen maken, samen schilderen, improvisatie theater doen. Om onderling vertrouwen te ontwikkelen en daarnaast de diepe vragen in een nieuw perspectief te zetten. En de dialoog op te zoeken over waar het echt om gaat. Zo licht als mogelijke en zo zwaar als moet. Dat zal weerstand opleveren. En toch is die ruimte nodig om te kunnen luisteren naar die kleine stemmetjes, bij jezelf en anderen, die je vertellen wat je moet doen.

Het meisje laat een pak melk vallen. Met een klap valt het op de vloer. Ze staat er beteuterd naar te kijken. De melk maakt een grote witte plas. De moeder buigt zich voorover. Maar in plaats van de melk snel op te dweilen, tekent ze met haar vinger witte riviertjes over de hele vloer. Haar dochtertje verbindt de stroompjes met een satéprikkertje. Zo vermorsen ze de tijd aan puur geluk.

Jouke Kruijer is senior-adviseur bij Berckeley Square, onderdeel van Happy Companies, kunstenaar en parttime sous-chef.