3 Storytelling-tips voor burgemeester Van der Laan

Tijdens de 4-mei herdenking op de Dam dit jaar, vertelde burgemeester Van der Laan een mooi, persoonlijk verhaal. Het is inspirerend wanneer leiders, bestuurders en managers zichzelf op deze manier durven te laten zien. Maar er is lef voor nodig, want een verhaal laat je altijd van je kwetsbare kant zien. Dat Van der Laan zo persoonlijk vertelde, is dus een compliment waard. Toch wil ik hem en iedereen die storytelling inzet in presentaties, 3 tips geven waarmee zij hun presentaties en toespraken kunnen versterken. Want hoe mooi Van der Laan's persoonlijke verhaal ook was, vanuit storytellingoogpunt kan hij dit verhaal (en andere) echt nog krachtiger inzetten.

Van der Laan vertelde dat hij zich vroeger verbaasde over de reactie van zijn ouders op de dodenherdenkingen. Zijn moeder moest altijd erg huilen. Zijn vader ging stil schoffelen in de tuin. Waarom was dat toch, vroeg Van der Laan zich af: de oorlog is toch al zo lang geleden…Pas later, toen zijn moeder een boekje schreef over haar oorlogsherinneringen, begreep hij het. Zijn ouders waren lid van een verzetsgroep en ze verloren veel vrienden tijdens hun gevaarlijke werk. Dat maakte hen lang na de oorlog nog altijd verdrietig.

En Van der Laan vertelde nog een verhaal. Ietsje ingewikkelder. Ooit had iemand gezegd: In Nederland was er nauwelijks of geen verzet geweest. Van der Laan schrok van die opmerking en begreep hem niet. Zijn ouders waren immers verzetsmensen. Pas toen hij het boek In Memoriam kreeg, over 18.000 vermoordde Joodse, Roma en Sinti-kinderen, begreep hij de opmerking: het leed van 8000 omgekomen verzetsmensen lijkt immers in het niet te vallen bij het leed van 18.000 vermoorde kinderen. Maar juist degene die zijn opmerking had gemaakt over het kleine verzet, vond dat hij zich bij Van der Laan moest verontschuldigen voor zijn opmerking.

Hoe ontroerend en persoonlijk de verhalen ook zijn, ze verdienen het om nog steviger te worden ingezet.

Tip 1: Laat je verhaal je boodschap vertellen
Een persoonlijk verhaal vertellen doe je nooit zomaar. Natuurlijk, verhalen zijn mooi, ze ontroeren en raken ons en ze blijven ons bij. Maar de echte kracht van een verhaal is dat ze betekenis hebben. Een verhaal heeft ons iets te vertellen. En wie een toespraak houdt, heeft ook iets te vertellen. Een verhaal inzetten in een toespraak of presentatie heeft de functie om die boodschap te verhelderen, concreet te maken en aan te laten komen. Als het verhaal los komt te staan van de boodschap, vraag je je als luisteraar af waarom het wordt verteld of – erger - of hier niet een trucje wordt gebruikt.

Zeker Van der Laans eerste verhaal was daarvoor te mooi. Toch vraag ik me af wat de boodschap is van zijn verhalen. Als ik zijn toespraak opnieuw beluister, hoor ik: We begrijpen nog zoveel niet van de oorlog; de oorlog wil maar geen ‘gewone geschiedenis’ worden. Is dat de boodschap van Van der Laan? Moet een oorlog ‘gewone geschiedenis’ worden? En waarom dan? Het verhaal van Van der Laan laat juist zien tot hoeveel leed een oorlog leidt. En dat we er dus alles aan moeten doen om oorlogen te voorkomen. Zodra de Tweede Wereldoorlog ‘gewone geschiedenis’ wordt, gaat die betekenis misschien wel verloren. Dat is vast niet wat Van der Laan wil.

Verhalen hebben betekenis en toespraken hebben een boodschap. De functie van een verhaal in een toespraak is om die boodschap te verhelderen, concreet te maken en te laten beklijven. Dat lukt alleen als de betekenis van het verhaal en de boodschap van de toespraak naadloos op elkaar aansluiten. Ik vind het jammer dat de boodschap van Van der Laans niet helderder was. Zijn verhalen waren dan meer tot hun recht gekomen en méér geweest dan mooie, persoonlijke verhalen.

Tip 2: Laat jezelf echt zien in je verhaal
De essentie van ieder verhaal is de worsteling, het dilemma, het conflict of het onverwachte dat erin voorkomt. Zonder die worsteling geen verhaal. Als je zelf de hoofdpersoon bent in het verhaal dat je vertelt, ontkom je er dus niet aan om die worsteling te laten zien. Dat hoeft niet met grote gebaren of uitvergrote emoties. Liever niet zelfs. Maar in de toespraak van Van der Laan vond ik juist die persoonlijke worstelingen wat onzichtbaar. Hij vertelde hoe hij zich verbaasde over de reactie van zijn ouders op de jaarlijkse dodenherdenking. Zou het echt bij verbazing zijn gebleven? Of ging het verder? Wie als kind zijn ouders onbegrijpelijk ziet reageren, ervaart meer dan verbazing. Die ervaart misschien ook een gevoel van ongemak, van verwarring of zelfs van irritatie.

Ook de schrik van Van der Laan op de opmerking over het verzet lijkt me terughoudend. Schrok hij er alleen van? Of was hij ook boos of teleurgesteld, omdat het gevaarlijke werk van zijn ouders tekort werd gedaan? Ik ben Van der Laan niet. Maar toen mijn vader twee jaar geleden opeens ging vertellen over hoe hij zich als klein jongetje in de oorlog staande moest zien te houden, ontroerde me dat heel erg. Het deed me veel toen ik me realiseerde hoeveel impact de oorlog op hem had. Dat hij als klein kind opeens zoveel verantwoordelijkheid moest dragen en eigenlijk geen kind meer kon zijn, deed me verdriet.

Zonder hem te kort te willen doen, vraag me af of Van der Laan zijn echte gevoelens met ons heeft gedeeld. De verhalenverteller bepaalt hoe ver hij kan en wil gaan. Maar soms helpt het om net dat een stapje verder te zetten. De boodschap van je verhaal wordt er sterker door. En je luisteraars zullen zich nog meer met jou als mens verbonden voelen.

Tip 3: Laat je verhaal geen eenmalige actie zijn
Misschien heb ik de burgemeester niet vaak genoeg horen spreken, maar het was mij nog niet opgevallen dat hij vaker persoonlijke verhalen vertelt om een boodschap over het voetlicht te brengen. Ik hoop van harte dat hij het in de toekomst blijft doen. Zeker wanneer hij zijn verhalen stevig verbindt met zijn boodschappen en de impact van een gebeurtenis op hem zelf laat zien. Dat inspireert, geeft richting en verbindt hem met zijn luisteraars.

Storytelling is een overtuiging

De leiders, bestuurders en managers met wie ik werk, druk ik dit altijd op het hart: vertel niet één keer een verhaal, omdat je hebt gehoord dat storytelling werkt. Maak het je overtuiging dat je alleen kunt inspireren en richting kunt geven vanuit persoonlijke verbondenheid. Realiseer je dat medewerkers – terecht – willen weten wie jij als mens bent.

Heb het lef om naast leider, bestuurder of manager dus ook een mens van vlees en bloed te zijn. Zoek vanuit die overtuiging de persoonlijke verbinding en vertel vanuit die overtuiging (persoonlijke) verhalen.

   Annet Scheringa is expert 'organizational storytelling' en auteur van Storytelling Handboek (Boom, 2008) en Storypower (Adformatie Groep 2013).