Goed voorbeeld doet goed volgen

Is leiderschap aangeboren of te ontwikkelen? Wetenschappelijk gezien is het nature-nurturedebat inmiddels gevoerd. Je erft weliswaar talent voor leiderschap, maar of dat aangeboren talent vervolgens volledig tot wasdom komt, blijkt sterk afhankelijk van de omgeving.

Zonder leren word je namelijk niet als vanzelf een effectief leider, hoeveel talent je ook hebt meegekregen. Om een effectief leider te worden moet je jezelf ontwikkelen. Leiderschap is een leven lang leren! Dat ontwikkelen doe je op een aantal gebieden, aldus Mark van Vught en Max Wildschut in hun boek Gezag. Volgens Van Vught en Wildschut zijn drie zaken (1) essentieel om je te ontwikkelen als een natuurlijk leider:

1. Psychologische kennis (weten hoe het werkt)
2. Rolmodellen (voorbeelden van hoe het moet)
3. Feedback (weten hoe je het zelf doet)

Natuurlijk is psychologische kennis van groot belang. Wanneer je weet hoe leiderschap werkt, ben je beter in staat de juiste dingen te doen. Het is daarnaast van belang dat je feedback organiseert. Zorg er voor dat je dit zo transparant mogelijk doet. Maar ook wanneer je dingen doet krijg je onmiddellijk feedback. Deze feedback gaat in essentie over het waarnemen van het effect van je handelen. Naast de feedback van anderen, levert ook goed waarnemen namelijk waardevolle feedback.

Rolmodellen

In deze column wil ik vooral stilstaan bij het rolmodel. Rolmodellen worden vaak als inspirerend ervaren. Ze motiveren je om beter je best te doen. Mensen kunnen heel snel leren door naar anderen te kijken en vervolgens het waargenomen gedrag te kopiëren. Wie heeft er geen rolmodel gehad in zijn eigen leerproces.

“Mijn rolmodel als leider was één van de commandanten binnen de Koninklijke Landmacht onder wie ik gediend heb. Vooral in zeer hectische periodes was hij een baken van rust. Integriteit en respect waren voor hem belangrijke waarden. Hij straalde hierdoor vertrouwen uit wat ook het team en mij vertrouwen gaf. Het leek wel dat we daardoor alles aankonden dat op ons pad kwam. In mijn eigen leidinggevende functies heb ik ook altijd geprobeerd integer en respectvol te zijn en rust en vertrouwen uit te stralen.”

M.n. vanuit de psychologie is er onderzoek gedaan naar het belang van rolmodellen. De "social learning theory" gaat er van uit dat een rolmodel wordt gekozen vanwege het vermogen anderen vaardigheden, normen en meningen bij te brengen. Volgens deze theorie kies je een rolmodel wanneer je je met die persoon identificeert. Er bestaat een emotionele en cognitieve relatie met het rolmodel. In eerste instantie zijn vooral ouders een voorbeeld, later worden rolmodellen veel breder gezocht.

Iemand kan als leidinggevende een indrukwekkend CV hebben, maar het zijn slechts woorden. Iemand zien die integer en respectvol is en die rust en vertrouwen uitstraalt is vele malen krachtiger dan de duizend mooie woorden op een CV. Woorden worden namelijk alleen in ons verstand geregistreerd, terwijl beelden in de verste uithoeken van ons brein geregistreerd worden.

Het zijn spiegelneuronen die hierin een belangrijke rol spelen. Ze spelen een rol bij het begrijpen en interpreteren van de handelingen van anderen en het leren van nieuwe vaardigheden door imitatie. Ook spelen ze een rol bij het inzicht in denkpatronen van anderen de zogenaamde “Theory of Mind”. Theory of mind is het vermogen om je een beeld te vormen van het perspectief van een ander en indirect ook van jezelf. Je maakt bijvoorbeeld gebruik van theory of mind wanneer je beschrijft wat een ander ziet, voelt of denkt vanuit zijn perspectief. Theory of mind is daarom een noodzakelijke vaardigheid om bijvoorbeeld empatisch te kunnen zijn.

Je bent je niet altijd bewust dat je dingen overneemt van een rolmodel. Veel van dit leren verloopt onbewust. Door een rolmodel te zien krijg je er vanzelf gevoel bij. Daar zorgen de spiegelneuronen voor. Je ontwikkeld op die manier een beeld om vervolgens je eigen gedrag mee te vergelijken.

Het is goed je te realiseren dat elke leider een rolmodel is. Dat hoort nu eenmaal bij leiderschap. Je handelen als leider raakt steeds meer verankerd in een team of organisatie. Dit is weliswaar een subtiel proces maar het is goed je te realiseren dat juist het handelen van jou als leider de normen van acceptabel gedrag bepalen. Het beste dat je daarin kan laten zien is integriteit. Doe dat nooit geweld aan. De snelste manier om je gezag en geloofwaardigheid te verliezen is niet integer zijn.

Doe je voordeel met een goed rolmodel 

Drie manieren (2)

1. Bestudeer je rolmodel. Hoe gedraagt hij zich? Hoe reageert hij op situaties en op mensen? Vorm je hier een helder beeld van. Het gaat dan niet alleen om de inhoudelijke oplossingen, maar ook om het non-verbale gedrag. Hoe beweegt iemand zich? Wat is zijn lichaamstaal?
2. Spiegel je intern aan je rolmodel. Dit kun je doen wanneer je je eigen gedragingen overdenkt. Wat zou je rolmodel doen?
3. Spiegel je extern aan je rolmodel. Dit in het geval je rolmodel beschikbaar is om zelf feedback aan je te geven.

Er is niets mis met een goed rolmodel. Maak er gebruik van en doe er je voordeel mee.

NB Omdat leiderschap gelukkig niet iets is voor alleen de man kun je voor “hij” natuurlijk ook “zij” lezen.

Noten
(1) Mark van Vugt & Max Wildschut, Gezag, Utrecht, A.W. Bruna Uitgevers B.V., 2014, pag. 217
(2) Idem. pag. 227