• Onze roezemoezige en babbelende samenleving rekent af met onverantwoordelijk gedrag van de overheidselite (op zoek naar bruikbare concepten)
• Waarom is het zo moeilijk voor de overheid om beleidsvraagstukken snel en goed af te handelen? (Je zult maar beleidsmedewerker zijn.)
• Wat betekent publiek ondernemerschap voor de beleidsmedewerker? (De kritieke punten ofwel: de knopen in de zakdoek.)

Onze roezemoezige en babbelende samenleving rekent af met onverantwoordelijk gedrag van de overheidselite

Vertrekkend directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau Adriaan van der Staay gelooft dat de samenleving maakbaar is. Maar die maakbaarheid staat of valt met de maatschappelijke elite die haar verantwoordelijkheid neemt. En daar schort het nogal eens aan, zo blijkt uit zijn interview in NRC Handelsblad 14 februari 1998.Van der Staay benadrukte dat het voor een belangrijk deel de menselijke inzet is die de maakbaarheidsgedachte laat slagen of mislukken. Hij voegt aan deze stelling toe dat tegenwoordig meer sprake is van een zelf maakbare mens dan van een maakbare mens. Het boek van Montignac is in zijn beleving om die reden een bestseller: iedereen is immers bezig zichzelf te hermaken. Volgens van der Staays analyses ontbreken krachtige centrale personen of partijen die opleggen hoe de mens of de samenleving zouden moeten zijn."In plaats daarvan is een roezemoezige samenleving ontstaan,almaar babbelend met elkaar over wat mooi en lelijk is, of goed en kwaad (....) Mijn kritiek is dat gericht op het idee dat men zich niet meer collectief verantwoordelijk zou hoeven voelen, omdat het zich allemaal wel regelt via private beslissingen. Want dat is niet zo."

Publiek ondernemerschap is een nieuwe wijze van werken bij de overheid, die een antwoord moet geven op dit onverantwoordelijke gedrag van de maatschappelijke elite. De moderne beleidsmedewerker koerst op kwaliteit, durft risico's aan en pakt uitdagingen op. Net zoals ondernemers dit doen in de private sector. De vergelijking met het bedrijfsleven gaat niet helemaal op. En toch, voor publieke ondernemers blijft het spiegelen aan het gedrag van private ondernemers het meest interessant in de ontwikkeling naar een andere overheid.

Je zult maar beleidsmedewerker zijn

Steeds vaker zien we pogingen om de maakbaarheid waarover van der Staay sprak, vorm te geven. Dit omdat we wel weten dat de files korter moeten, boeven achter slot horen, de afgifte van en paspoort maximaal een uur in beslag mag nemen en gescheiden vuilinzameling ook gescheiden moet worden verwerkt. Het besef dat je niet langer onbekommerd kunt aanrommelen is snel aan het verdwijnen. Beleid moet effect hebben! En dat vraagt om een andere instelling en een andere manier van werken. Wij duiden dat aan als publiek ondernemerschap.

Aan de borreltafel kunnen we er met ons verstand niet bij dat beleidsmakers maar mondjesmaat in staat zijn beleid resultaat te boeken. Maar eerlijk is eerlijk, de kwaliteit van het overheidshandelen moet mede beoordeeld worden tegen de achtergrond van de toenemende ambities van de overheid. Paradoxaal is dat het formuleren van ambities leidt tot het formuleren van vage beleidsvoornemens. En dat maakt het er voor de beleidsmedewerker niet makkelijker op.

De overheid voelt en weet zich in toenemende mate verantwoordelijk voor bijvoorbeeld de gezondheidszorg, het onderwijs, welzijn, de industrie en de landbouw. Wanneer de overheid op deze terreinen intervenieert door het maken van beleid kan ze daarbij niet uitsluitend handelen naar eigen goeddunken.Daar zijn bijvoorbeeld inspraakrondes met diverse belangenorganisaties voor nodig.

In de praktijk betekent dat een samenloop van een ambitieuze overheid en een toename van het aantal organisaties dat zich bemoeit met het beleid en waarmee de overheid in interactie is.Naarmate het aantal betrokkenen toeneemt groeit het aantal compromissen. Men probeert in de beleidsvoornemens voor elk wat wils op te nemen. Dat uit zich dan in een wollig taalgebruik, inconsistenties met bestaand beleid en onduidelijke relaties tussen doelen en middelen. Zo verwateren ambities. Een onduidelijke start zorgt voor onzekere uitkomsten en onvoorspelbare doorlooptijden.Het is 'muddling through' en beleidsmedewerkers verliezen de animo methodisch te werken. Veel overheidsorganisatie stellen geen eisen aan de opdracht acceptatie, het ontwerp, de realisatie en de evaluatie.

Systematische beoordeling van tussen produkten zoals programma-ontwerp, beleidscoördinatieplan en eindevaluatie heeft maar mondjesmaat plaats. Het uitvoeringstraject wordt onbeheersbaar en resultaten blijven te vaak uit. Dat geeft voortdurend voeding aan de demotivatie van beleidsmedewerkers. En niet alleen dat: het leidt ook tot ontevredenheid bij de politieke bestuurders. Die definiëren hun ambities dan weer scherper en schroeven ze verder op. De beleidsmedewerker belandt in een moeilijk te doorbreken vicieuze cirkel.