Via negativa: oordelen

We oordelen automatisch. Ik vraag me weleens af of er iets is dat we denken of zeggen, dat geen oordeel insluit. En dat terwijl we weten dat het vaak onwenselijk is en daarenboven ineffectief.

Daar kunnen we jammer genoeg blijkbaar goed mee leven. Dat heet ‘cognitieve dissonantie’, een term, die de (lichte) spanning aanduidt die voortkomt uit tegenstrijdigheid tussen een gehuldigde opvatting (roken is slecht) en het eigen gedrag (een sigaret opsteken). Nu is ‘roken is slecht’ natuurlijk een oordeel, zij het wel in overeenstemming met de feiten. Mensen negeren onaangename feiten vrij makkelijk. Gedrag veranderen, iets nalaten en dus de via negativa bewandelen – stoppen met roken of oordelen leren opschorten - kost aanzienlijk meer moeite. Ik ben er persoonlijk van overtuigd dat opschorten van je oordeel in veel gevallen jouw effectiviteit vergroot.

De vraag is wel: is er een eenvoudige manier die daarbij goede diensten kan bewijzen?

Via positiva
Opschorten van je oordeel kan inderdaad vrij eenvoudig. Namelijk door het oordeel te herformuleren als vraag. Een open vraag, dat wel, die maar één ding wil, nl. een eerlijk antwoord. Geboren uit nieuwsgierigheid of mooier leergierigheid. In het mooiste geval is het een vraag uit oprechte belangstelling.

Wanneer hebt u voor het laatst een vraag gesteld uit oprechte belangstelling aan een collega? Of een vraag om iets te leren van een collega? Zou u dat niet vaker willen doen? Wat volgt is een uitwerking van een praktijkvoorbeeld.

Praktijkvoorbeeld
Stel je stoort je aan het gedrag van een collega tijdens vergaderingen. Jij bent van oordeel dat die collega nogal eens voor zijn beurt praat en verbaal veel ruimte neemt ten koste van (de tijd voor) anderen. Er zijn verschillende manieren om hier mee te om te gaan:

1. Niets doen/ laissez faire. Altijd een optie. Maar stop dan wel met je te ergeren aan het gedrag van de collega. En merk eens hoe lastig dat is.
2. Je collega van feedback voorzien. Zoals iedereen heeft kunnen ervaren die weleens feedback geeft, wordt dit niet altijd op prijs gesteld ondanks goede bedoelingen. Zeker als je al een oordeel hebt gevormd. Feedback ontvangen is geen breed ontwikkelde vaardigheid.
3. De voorzitter na afloop een signaal geven dat je je stoort aan het gedrag van je collega. Dat is onvolwassen gedrag. Al zal dit in sommige bedrijfsculturen misschien de voorkeursweg zijn.
4. De voorzitter of andere collega’s aangeven dat je je stoort aan het gedrag van je collega en om advies vragen. Als de voorzitter zich er niet aan stoort dan weet je dat je misschien de enige bent die zich er aan stoort.
5. Ga in gesprek met de betreffende collega: Stel een vraag als opstapje naar een gesprek over het gedrag van je collega. In het geval van de hiervoor beschreven collega zou je hem of haar vele vragen kunnen stellen, ook minder effectieve overigens. Een paar voorbeelden:
   - “Denk je dat collega’s minder recht hebben op tijd van de beschikbare vergadertijd dan jij?” Dat is geen open neutrale vraag. Het bevat een oordeel in de vorm van een bedekt verwijt. Dat is erger dan neutrale, gedragsmatige feedback.
   - Nog een poging: “Wat vind jij het doel van vergaderen?” Neutraler maar niet erg rechtstreeks. Je komt zo wel in gesprek over de vergadering en ieders bijdrage. Nog een paar alternatieven:
   - “Als je iets zou willen verbeteren aan je eigen optreden in de vergadering, wat zou dat dan zijn?” Dit is een voorbeeld van ‘hang yourself’. Beter is:
   - “Denk je dat we effectiever zouden kunnen vergaderen?” Of schenk jezelf de kans op een verrassing door te beginnen met: ‘Wat zou ik kunnen verbeteren aan mijn vergaderstijl?’, gevolgd door “Is er ook iets wat jij zelf beter zou kunnen doen?”

Tot slot
Het voordeel van je oordeel vervangen door een vraag is dat je een gesprek over een lastig onderwerp neutraler en opener kunt beginnen. Vanuit het perspectief van de ander. Je hebt daarmee een grotere kans dat je geen defensief gedrag oproept bij je collega. Een vraag in je hoofd laat meer ruimte dan een oordeel, ook dat in de vorm van een antwoord.

Godfried Westen, psycholoog/ publicist. Meer weten over vaker en betere vragen stellen? Ik schreef er het boekje Vraagkunde over.