De ondernemingsraad is aan vernieuwing toe!

Veel ondernemingsraden houden zich bezig met het beoordelen van plannen van de directie, op basis van het advies- en instemmingsrecht dat voortvloeit uit de Wet op de Ondernemingsraden. Het leidt er toe dat OR en directie stapels papier naar elkaar toesturen met vragen, antwoorden, toelichtingen en verwijten. Het leidt zelden tot betere besluiten. In moderne organisaties mag van iedereen proactiviteit, flexibiliteit en wendbaarheid worden gevraagd.

De OR als waakhond

Als het op echte problemen aan komt, geeft vaak niemand thuis. Maar de ondernemingsraad in de rol van waakhond neemt zijn verantwoordelijkheid. Deze OR blaft als er gevaar dreigt en bijt als het nodig is. De OR doet dit als het mis gaat in de organisatie of als het dreigt mis te gaan. Als er een grote kloof bestaat tussen top en werkvloer, met veel onderling wantrouwen. Als in de wandelgangen wordt geklaagd, het ziekteverzuim hoog is. Als medewerkers alleen het hoogstnoodzakelijke doen, wegduiken. Als managers voortdurend op elkaar zitten te katten, elkaar vliegen afvangen of – erger nog – elkaar naar de mond praten. Als er een zinloze fusie of reorganisatie aan zit te komen.

De ondernemingsraad als waakhond durft te zeggen wat er aan de hand is, wat er 'onder de streep' niet deugt. Niet door op een aanvallende manier te zeggen wat de ander fout doet, maar door aan te geven wat het effect is op medewerkers en organisatie. De OR hoeft niet per sé een mening over de oplossing te hebben, maar het is vooral van belang wezenlijke vragen te stellen en geen genoegen te nemen met onbevredigende antwoorden, maar dóór te vragen. En als het bij de bestuurder niet lukt, dan stapt de OR naar de Raad van Toezicht. Of hij stapt op. Dat kan soms ook net het duwtje zijn dat de organisatie nodig heeft.

De OR als kantelaar

De kantelaar is een ondernemingsraad die nieuwe voorstellen ontwikkelt om de organisatie beter te maken, te ‘kantelen’ in de richting van nieuwe vormen van organiseren, passend bij de moderne samenleving. Zo’n OR werkt aan een droom: een organisatie waarin met hart en ziel wordt gewerkt aan mooie producten en diensten. Waarin medewerkers vertrouwen hebben in de leiding, trots zijn op wat ze doen en plezier hebben met collega’s. Een organisatie met veel betrokkenheid en participatie van medewerkers. Waarin de hiërarchie wordt vervangen door vormen van zelforganisatie en zelfsturing.

De ondernemingsraad als kantelaar helpt om deze droom waar te maken. De OR ziet grote kansen voor de organisatie, maar dan moet er wel wat gebeuren. Hij fungeert als stimulator: iemand moet beginnen en waarom zou dat de OR niet zijn? Vergaderen en oeverloos praten is aan de OR-leden niet besteed: ze zijn denkers en doeners tegelijkertijd: ‘doenkers’.

De OR als procesregisseur

De ondernemingsraad in de rol van procesregisseur is niet het vertegenwoordigend orgaan waar medezeggenschap plaatsvindt, maar regisseur die directe vormen van (mede)zeggenschap mogelijk maakt. Immers, waarom zou je kiezen voor indirecte, vertegenwoordigende vormen van medezeggenschap als directe (mede)zeggenschap door de toepassing van internet, social media en digitale discussiefora binnen bereik is? Als je in het werkoverleg, een conferentie of een ‘open space’ met elkaar problemen kunt oplossen of plannen maken? Hiermee houd je ook de jonge generatie aan boord. Jongeren, niet opgevoed met hiërarchische verhoudingen, willen directe zeggenschap over hun werk, vragen zich af waarom een instituut als de ondernemingsraad nodig is. Voor de OR als procesregisseur is dat geen probleem maar een uitdaging.

De ondernemingsraad praat met de bestuurder over de ontwikkeling richting zelfsturende teams. Hij stimuleert moderne vormen van werkoverleg; zaken als werkroosters worden daar besproken, niet in de OR. Hij bewaakt de samenstelling van projectgroepen, zodat ze niet vooral bestaan uit managers en staffunctionarissen, maar ook uit vertegenwoordigers van de werkvloer. De OR draagt bij aan een digitaal discussieplatform en organiseert – bij voorkeur samen met het management en P&O – themabijeenkomsten, werkconferenties en strategische sessies. Van medezeggenschap naar directe participatie.

Passie en plezier

Bij moderne, nieuwe vormen van organiseren horen moderne, nieuwe vormen van participatie en (mede)zeggenschap. Geen klassieke, reactieve ondernemingsraad, maar een frisse, actieve OR in de rol van kantelaar of procesregisseur. En waar nodig als waakhond.

Een goede ondernemingsraad bestaat uit mensen met lef, maar vooral uit mensen met passie en plezier. Het werken aan successen, resultaten en mooie ervaringen werkt inspirerend en wekt energie op, het praten over mislukkingen en problemen niet. Als je als ondernemingsraad het belang van medezeggenschap en participatie in woord en daad met passie uitdraagt, krijg je steeds meer managers en medewerkers mee!

Jan de Jonge is partner van Nieuw Organiseren en initiatiefnemer van Expeditie Medezeggenschap