Nooit meer werken?

Sinds kort is er sprake van een grote trendbreuk. De technologische revolutie heeft een impact als nooit tevoren. Blijft er nog wel genoeg werk over? En hoe gaan we daar mee om?

Toen Robinson Crusoe voet aan land zette op een tropisch eiland moest hij zichzelf in zijn onderhoud voorzien. In eerste instantie kon hij zijn dorst lessen met het beschikbare water uit een bron en wist hij handmatig vis te vangen in een rivier. Nadat hij zijn huis had gebouwd begon hij na te denken over een betere manier om aan voedsel te komen. Zo ontwierp hij een hengel en een visnet. Hierdoor was hij in staat door minder zelf te jagen veel meer te produceren.

In de economie spreken we ook wel van een omweg-productie. Je gaat met behulp van de productiemiddelen natuur en arbeid eerst een kapitaalgoed maken, waardoor je later goed in staat bent om de productie te verhogen. Systeemdenkers als de bekende organisatiegoeroe Peter Senge zouden de uitvinding van dergelijke jachtinstrumenten indelen bij de kapitaalgoederen met een grote hefboomwerking. Een kleine inspanning levert immers een groot resultaat op.

De keerzijde van de medaille is dat we ons zelf buiten spel zetten, en arbeidsloos toezien hoe moderne ‘visnetten’ het werk van ons overnemen. Volgens de Amerikaanse econoom Jeremy Rifkin, een scenario waar we niet aan zullen ontkomen. In zijn boek The End of Work toont hij duidelijk aan dat de voortschrijdende technologie ons naar een arbeidsloze samenleving zal brengen. Onderzoekers van de Universiteit van Oxford onderschrijven zijn visie, en schatten dat bijna 50 procent van alle banen een verhoogd risico lopen als gevolg van de nieuwste technologie. De grootste dreiging gaat de komende 20 jaar niet uit van Aziaten, maar van robots en intelligente software. Met name banen in het middenklasse segment zullen verdwijnen als sneeuw voor de zon.

Tijdens de gehele 20e eeuw liepen de werkgelegenheid en productiviteit min of meer gelijk op. Maar sinds de eeuwwisseling is daar plotseling verandering in gekomen. Een trendbreuk met grote impact. De geschiedenis neemt een afslag die we nooit voor mogelijk hadden gehouden. De MIT-onderzoekers Andrew McAfee en Erik Brynjolfsson spreken in hun boek The Second Machine Age zelfs over ‘De Grote Ontkoppeling’, die flinke gevolgen gaat hebben voor de omvang en samenstelling van onze beroepsbevolking. Een deel hiervan komt aan de kant te staan en zelfs het werk van goed opgeleide kenniswerkers zal geautomatiseerd worden.

Voor wie denkt dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen, hier een kleine reminder. Op het hoogtepunt had Eastman Kodak zo’n 145.000 mensen in dienst. Inmiddels is het Amerikaanse Kodak geschiedenis en zijn veel goed betaalde middenklassebanen in rook opgegaan. Tegenwoordig maken we bijvoorbeeld van Instagram gebruik om onze digitale foto’s via onze smartphone uit te wisselen. Toen onlangs deze mobiele app door Facebook werd overgenomen werkten daar slechts 13 mensen.

En om iets dichter bij huis te blijven. In ons land verwacht men dat er in de financiële sector op termijn nog veel banen zullen verdwijnen. Daardoor zullen tienduizenden mensen op straat komen te staan. Niet alleen door het snijden in de kosten, maar vooral door de voortschrijdende automatisering en digitalisering. Net als in andere sectoren vindt hier steeds meer dienstverlening via internet plaats. Ook bij beroepen waarbij je het niet meteen zou verwachten ligt het ‘Kodak-momentje’ op de loer. Niet alleen productiemedewerkers moeten vrezen voor hun baan, maar ook apothekers, accountants, chirurgen en journalisten. Om bij die laatste categorie te blijven. Er is namelijk al software op de markt, die net zulke goede artikelen kan schrijven als een doorgewinterde verslaggever bij een dagblad of tijdschrift.

Hoeveel banen er door nieuwe technologie zullen verdwijnen is een kwestie van koffiedik-kijken. De arbeidsmarkt transformeert in een hoog tempo en technologische werkloosheid slaat toe als nooit tevoren. De gedachte aan een vijfdaagse werkweek moeten we achter ons laten. En een diploma biedt waarschijnlijk geen enkele garantie meer op een baan. Maar één ding is zeker. Door toedoen van diezelfde technologie is onze welvaart met sprongen vooruit gegaan, en hoeft niemand zich meer af te vragen of er wel voldoende vis op tafel komt.