Manager: Heb je oog voor het wraakmechanisme?

Bij wraak denken we meestal aan hele heftige dingen, zoals eerwraak, of met een shovel iemands huis binnenrijden - dingen die wij zelf nooit zouden doen - maar … dat is een onderschatting van het fenomeen. Er zijn namelijk nog een heleboel 'beschaafdere' vormen van wraak.

Wraak komt veel voor, dus ook op de werkplek. Het komt voort uit een vorm van magisch denken, dat er van uitgaat dat ons lijden wordt verzacht door het evenredig lijden van de dader. Sommige mensen schieten daar heel gemakkelijk in, en vervallen dan soms in vervelend gedrag. Denk aan zaken als stelen, roddelen, gemene grappen uithalen, opzettelijk langzaam werken, expres fouten maken, iemand negeren, monddood maken, of verstoten, dat soort dingen.

Nou denk je wellicht dat het nogal irritante, primitieve types zullen zijn die dit doen. Ha! Uit onderzoek (van ene prof. dr. S. Thau) is gebleken dat het met name gaat om werknemers die er graag bij willen horen en aardig gevonden willen worden!
Als een collega of leidinggevende hen verhindert dit doel te bereiken, of als ze het gevoel hebben oneerlijk behandeld te zijn, voelen deze mensen zich gauw erg gekwetst, veel meer dan mensen die voor hun zelfbeeld minder afhankelijk zijn van anderen.

Niet gewaardeerd, of onrechtvaardig behandeld worden zorgt ervoor dat ze zich buitengesloten voelen. Hierdoor gaan in hun reptielenbrein alle alarmbellen af, waarna ze instinctmatig alles in het werk stellen om die buitensluiting te voorkomen. Dit krachtige mechanisme, dat stamt uit onze oertijd (toen we er nog aan gingen als we niet bij de groep hoorden) valt maar moeilijk te beteugelen.

Best zielig, want van wraak koesteren word niemand vrolijk. Het maakt hen tot de gevangene van de ander. En het suffe is ook nog eens, dat de meeste wraakacties (na een kortstondig gevoel van opluchting) een tegenovergesteld effect hebben. In plaats van alsnog te worden opgenomen in de groep, wordt hun verstandhouding met de leidinggevende (belangrijk persoon voor de surviver) en hun positie in het bedrijf of de organisatie er meestal slechter op. Het bekende boemerangeffect.

Wat de les is voor de manager? Wees er eenvoudigweg alert op dat niemand buitengesloten wordt. Buitensluiting is een duidelijk teken dat er iets niet in orde is in het team. Buitensluiting komt nooit uit de lucht vallen! Het is het effect van irritant gedrag dat misschien niet altijd even ernstig lijkt te zijn, maar dat wel fikse materiële en psychische schade kan toebrengen aan de organisatie en de mensen die er werken.

Spoor dus als manager altijd op uit welke hoek de wind komt, maak het bespreekbaar en stel vanuit jouw kant heldere grenzen. Daarmee voorkom je een buitengewoon kostbaar verschijnsel, dat ook wel 'psychosociale arbeidsbelasting' wordt genoemd.