Logistiek: van rioolput tot waardedrijver

Wereldwijd hebben landen een logistiek hartinfarct. Ze smoren in hun wegen en steden als de ‘kikker in het pannetje’ die verstart en niet uit het steeds hetere water springt. Wat houdt iedereen  toch verlamd in die steeds wurgender greep? Twee opvattingen. We vinden dat de toegang tot de wegen een goedkoop algemeen publiek recht moet zijn (iedereen een Volkswagen).  En we  denken dat goedkope logistiek de bron is van sterke economische waardegroei zonder maatschappelijke kosten. Het zichtbare gevolg is in enorme verdringing op de wegen, steeds meer, steeds langduriger en vooral steeds hardnekkiger verstoppingen met file-leed, gezondheidschade door fijnstof en smog , immense milieuschade en vele tientallen miljarden verloren uren per jaar. Maar erger is dat we blind lijken voor de onzichtbare (!) economische waardedaling (!) van goederen en diensten vanwege de te goedkope toegang.

• De verspilling van publiek goed
• Total Cost of Society als waardebesef
• Tien aanbevelingen

De verspilling van publiek goed

Het dilemma van publieke goederen is berucht. Zonder goede bescherming van gratis goederen verdringt iedereen elkaar. Dat was al in de 17e eeuw bekend bij de weitjes in Engeland (the commons) waar de geitjes en koeien van de armen gratis mochten grazen. Deze commons werden altijd overbegraasd. Zonder begrenzingsysteem leidt het publieke goed altijd tot overbenutting. Van  overbevissing van de oceanen tot overbenutting van publieke zorgsystemen (WW, WAO etc.) tot overbenutting van ons wegenstelsel door onze eigen heilige koeien. De toegang tot het publieke goed moet dus beschermd worden met een waardesysteem waarvan we een juist waardebesef moeten hebben. De enige visie die de politiek nu hanteert is een dotterbeleid en het behoud van de financiële status quo. Rekeningrijden mag het rijden bijvoorbeeld niet duurder maken en mag vooral niet ten koste gaan van de eigen inkomsten. Inkomsten uit het logistiek systeem worden ook maar ten dele benut voor het systeem zelf. Dit denken demonstreert volledig laakbaar het ontbreken van een integraal waardebesef.

Het is een menselijke eigenschap om 'gewone zaken' zoals een toilet pas op te merken als ze niet functioneren. Het heten dissatisfiers. Een smerig toilet zie je wel; een schoon toilet zie je niet. Zo beleven we logistiek als een laagwaardig  voorwaarden scheppend kanaal zonder eigen intrinsieke maatschappelijke waarde. In plat Nederlands: logistiek wordt beleefd als een “riool” en dus een dissatisfier. Het moet schoon zijn en niet stinken en niet verstopt zijn. Je kunt op dissatisfiers in beleving NIET winnen als ze het wel doen, maar WEL verliezen als ze het niet doen. Alle voorbeelden van logistieke wachtrij problematiek vallen in deze categorie en dat leidt tot grote economische consequenties. Filerijden wordt nu als rioolontstopper ingevoerd zonder op de oorzaken van het ontstaan van de verstoppingen zelf iets te doen. Iedereen wil van alles veranderen zolang alles maar bij het oude blijft. Dan verandert er dus weinig aan het waardebesef.

Total Cost of Society als waardebesef

Ons logistieke waardesysteem heeft als publiek goed eigenlijk dezelfde waarde als tropische regenwouden. We verwijten de ontwikkelingslanden vaak een verkwanseling van de longen van de aarde want de kostprijs van tropisch hardhout weerspiegelt niet de immense schade en waardeverlies van het tropisch regenwoud.  Maar op identieke wijze verkwanselen wij ons eigen logistieke publiek goed. Ook onze logistieke kosten per kilometer geven geen afspiegeling van de “Total Cost of Society” (TCS) door verlies aan doorstroomsnelheid, planningszekerheid, bedrijfsrendement per uur, transparante wegen, milieuschade, gezondheid en internationaal concurrentieverval!

1. Gebrek aan logistiek waardebesef leidt tot absurde waardeval. De Italiaanse economie verdient meer aan mode dan aan de fabricage van auto's. Op een lingeriesetje wordt meer winst gemaakt dan op een complete auto. Dat kan alleen maar gebeuren in een economisch systeem dat maatschappelijk volkomen is dolgedraaid op merkbeleving en geen integrale verantwoording en of logistiek waardebesef heeft. Als de totale integrale wereldomspannende logistieke keten van de productie van een auto dus onverwaard blijft, legt ze het in waardecreatie af tegen een setje lingerie leven we in een kikkernachtmerrie.
2. Nederlands voorbeeld: de vleesproductie. Op een koe, kip of varken (bulkgoed) wordt per kilo vlees vrijwel niets verdiend waardoor vrijwel alle slagers zijn verdwenen uit het straatbeeld. Toch vormt deze veestapel (11 miljoen varkens in Nederland?!) het begin van miljoenen vervoerkilometers van kunstmest, diervoeder, mest, gras, maïs, hooi, water, veetransport, slachttransport, bloedtransport, procesindustrie, verpakkingsindustrie tot we een portie rundergehakt hebben waar de consument niets voor wil betalen. Een varken van 100 kg vraagt een omzetting van 700 kilo voer waarvan de teelt ook nog veel logistieke arbeid vraagt. Die 700 kilo voer met 600 kilo mest maal 10 miljoen varkens leiden tot miljoenenberg kilometers. De maatschappelijk veel te goedkope logistiek houdt een onrendabele activiteit in leven en veroorzaakt alleen al voor deze sector feitelijk miljoenen economisch loze kilometers op het wegennet.  Hetzelfde dilemma geldt voor de witgoed sector (BTC) of de gehele industrie (BTB). We stouwen economische junkfood in de logistieke keten en bestrijden vervolgens het infarct.
3. Besmetting van de logistieke keten. Het effect van al deze economisch marginale activiteiten (van koeien tot witgoed) is dat ze de logistieke keten besmetten met waardeval en uitknijpen. Omdat logistieke transparantie – net als het tropisch regenwoud – maatschappelijk niet beschermd wordt,  is zij nu nog onverwaardbaar.  Omdat logistieke diensten zich daarnaast lastig kunnen profileren laten ze zich door laagwaardige economische opdrachtgevers volledig uitknijpen. Maar onbedoeld houdt de maatschappelijk onbeschermde laagwaardige logistiek de economisch laagwaardige activiteit aan het infuus.
4. Te goedkoop internationaal transport benadeelt concurrentiepositie. Verarmde logistiek leidt tot een lange keten van ongewenste bijwerkingen voor de sector van achterstallig truckonderhoud, te lange rijtijden laagbetaalde chauffeurs en goedkope import van buitenlandse chauffeurs. Maar de gemarginaliseerde logistieke diensten leiden ook tot spiraal van waardeval van lokaal geproduceerde goederen. In het scheepstransport is men naar goedkope vlaggen gevlucht en door onvolledig maatschappelijk verwaarden van bulklogistiek is een “Fiat” nog goedkoper van China naar Amsterdam getransporteerd dan een “Fiat” uit Italië.  Door een onverwaarde Total Cost of Society is het zeetransport en binnenlands transport in China (tegen bruine smog als onverwaarde schade) zo goedkoop dat we in Europa niet kunnen produceren tegen China.
5. Nog een Nederlands voorbeeld: JIT als maatschappelijke dump. In de industrie en in de retail wordt het voorraadloos produceren of voorraadloos winkelhouden afgewenteld op de maatschappij. “Just In Time delivery” heeft een explosie van tientallen miljoenen transportkilometers opgeleverd. Let wel:  niemand  verdient meer aan dit fenomeen omdat iedereen hetzelfde - inmiddels waardeloze - kunstje doet en het comparatief voordeel dus weg is. En zo dumpen de winkels en bedrijven  letterlijk de eigen voorraad  ‘tussen de wielen’ en maakt men van de maatschappij een lange dumpfile als rijdend magazijn. Voorraad kost geld en heeft risico’s en die kosten en ondernemersrisico’s worden gratis afgewenteld op de maatschappij. Het is een absurd concept dat door het ontbreken van TCS een rijdend magazijn van vele miljarden kilometers per jaar nu goedkoper is dan een vast magazijn achter de winkel of het bedrijf.
6. Offertekilometers. Veel bedrijven gaan steeds meer offertes aanvragen waardoor steeds minder bedrijven offertes scoren. Dat leidt in de praktijk tot een dalend scoringspercentage van  10% of minder op het aantal  uitgezette offertes en dus tot vele bezoeken in een poging de order toch binnen te halen. Dat betekent dat accountmanagers van vele honderdduizenden bedrijven circa 80% tot 90% van de tijd economisch loze (en steeds meer demotiverende) kilometers afleggen. We houden dit absurde gedrag in stand omdat we de verplaatsing  van mensen – in dit geval saleskosten- niet integraal verplicht doorberekenen. Een steeds sterker wordende spiraal van vele miljarden loze economische offertekilometers is het resultaat. Bierviltje: met een gemiddelde van 60.000 km/accountmanager maal  80% x 250.000 leverancierbedrijven resulteert in meer dan 10 miljard loze accountkilometers. Dat zou heel snel stoppen als bedrijven verplicht werden elke offertekilometers tegen de volle maatschappelijke kosten  door te belasten aan het offerte aanvragend bedrijf.
7. “Gratis” openbaar vervoer. De totale absurditeit is de politiek correcte mantra van goedkoop openbaar vervoer. Elke cent verhoging van het trein- of buskaartje leidt tot Kamerdebatten vanuit de opvatting dat logistieke verplaatsing blijkbaar een ‘waardeloos’ publiek goed is dat niets mag kosten. Die vreemde opvatting heeft geleid tot miljoenen Nederlanders die niet meer wonen in de plaats waar ze werken én tot steeds grotere woon-werk afstanden en elkaar dus gaan verdringen. Bierviltje :  5  miljard economisch loze kilometers die onze overvolle treinen en wegen vullen(stel 1.000.000 forensen x 20 km woon/werk  x 5 dagen x 50 weken=5 miljard km).

Tien aanbevelingen

Zonder waardebesef zijn onze logistieke kanalen weerloos tegen graaigedrag.  Het leidt internationaal tot een steeds sterkere spiraal van laagwaardig misbruik van weg, water en lucht. Logistieke junkkilometers waarvan we de gevolgen  bestrijden met steeds duurdere en complexere dottertechnieken (rekeningrijden) zonder de oorzaak bij de kern aan te pakken. De kern is het advies om te stoppen met een logistiek bulksysteem van minimale kosten voor een maximaal aantal verplaatsingen (Min/Max). In plaats daarvan moeten we maximale waarde geven aan logistiek arme concepten die een minimum aan verplaatsing vragen (Max/Min). Minder logistiek als waardedrijver voor meerwaarde.

Aanbeveling 1:
Total Cost of Society. Doorstroomsnelheid, planningszekerheid, mensuren, rendement per reisuur, volksgezondheid, intrinsieke reductie van verplaatsingen en milieu  vertegenwoordigen een zeer grote waarde en moeten als een maatschappelijk verdedigbaar grondrecht worden gezien. De TCS-waarde per km zal wellicht het tien tot twintigvoudige kosten: 5 a 10 Euro/km.

Aanbeveling 2:
Bescherm kwetsbare logistieke diensten. Logistieke diensten vervullen een maatschappelijke functie die met een minimale bedrijfsmarges van circa 5% moet worden beschermd. Een verplicht minimumtarief dat net als in de zorg (huisartsen, specialisten en apothekers) de kwaliteit op peil houdt. Als iedereen die marge moet betalen (net als bij BTW) valt het comparatief voordeel weg van het afknijpen van de keten.

Aanbeveling  3:
Maak economische keuzes. Als de volledige TCS waarde wordt doorbelast in de eindproducten (van witgoed tot vlees) stopt de oneigenlijke ‘logistieke subsidiering’  die economisch laag renderende activiteiten aan het infuus houdt tegen steeds hogere maatschappelijke kosten, files en schade. De keuzes files of filé mag niet ongevraagd op de burger worden afgewenteld.

Aanbeveling  4 :
Stop de dump van winkel- en bedrijfsmagazijnen op de weg. Als de TCS waarde goed wordt opgesteld is een vast magazijn wellicht tienmaal goedkoper dan een rijdende magazijn. Bierviltje: eliminatie van tientallen miljoenen km op jaarbasis.

Aanbeveling 5:
Stop gratis salesbezoeken en verplicht het offerte uitzettend bedrijf wettelijk tot volledige betaling van TCS kosten van salesbezoek. Net als BTW is hier geen comparatief voordeel te behalen. Het behoort dan gewoon tot de zakelijke kosten. Het zal zeer snel een einde maken aan nodeloze offerte en inkoophausse die het bedrijfsleven nu overspoelt.

Aanbeveling 6:
Maak de TCS zo hoog dat logistiek arm produceren veel meer marge geeft. Identieke producten kunnen in dat paradigma op grote afstand niet langer oneigenlijk concurreren met een logistiek arme productieconcept op korte afstand. Zo stopt (eindelijk) de verstoring van het wereldwijde equal level playing field door te lage maatschappelijk logistiek verwaarding.

Aanbeveling 7:
Elimineer loze woon/werk kilometers. Vanuit een hoge logistieke waarde ontstaat een compleet ander voordeel voor de staat. Een hoge logistieke waarde stelt de Staat in staat om een zeer groot belastingvoordeel te geven aan mensen die de woon/werk afstand minimaal houden. Voor de Staat met een hoog waardebesef is het veel voordeliger dat mensen binnen een straal van 5 km van hun werk wonen. Verbiedt wettelijk een reiskostenvergoeding waardoor met een volledige TCS medewerkers circa  50% meer verdienen dan collega’s die verder willen wonen. Als we gelijktijdig verhuizen fiscaal belonen i.p.v. belasten wordt de hefboom heel snel effectief.

Aanbeveling 8:
Doorbreek het patroon van één hoofdkantoor. Bedrijven zullen door de zeer hoge TCS en het dubbele loonvoordeel moeilijk aan personeel kunnen komen dat verder weg woont. Als dichtbij wonen tweemaal meer lonend is zal men gedwongen worden om niet meer vanuit centrale hoofdkantoren te werken, maar vanuit gedistribueerde kantoren. Gelijktijdig zal men nu eindelijk het thuiswerken omarmen. Iets wat nu door de lage woon/werk lasten vrijwel niet van de grond komt.

Aanbeveling 9:
Bereken de waarde van een gezond logistiek systeem en niet de kosten van een verstopt systeem. Alle berekeningen van files gaan uit van een verkeerd uitgangspunt. Ze berekenen de schade van een ziek systeem en niet de waarde van een gezond systeem. We moeten niet de kosten een chronisch zieke hartpatiënt als uitgangspunt nemen, maar de maatschappelijke waarde van een schoon en sterk hart van een sportman. De NS wordt afgerekend op aantal minuten overschrijding per jaar. Ook de overheid moet een maatschappelijk contract aangaan dat de doorstroming garandeert. Dus niet alleen denken vanuit gederfde schade, maar vanuit gederfde kansen. Eliminatie van tientallen miljoenen loze kilometers belemmeren logistiek waardevolle en economisch wel belangrijke diensten en goederen. Ofwel de winstgevende en nuttige takken van sport worden nodeloos gehinderd door economisch miljarden lege kilometers. Een klein en drukbevolkt land kan het zich niet veroorloven om deze economische waarde-analyse na te laten. Laagwaardige logistiek verstoort economische ontwikkeling.

Aanbeveling 10:
Invoering van TCS moet grote significant financieel verschillen maken en juist niet een gradueel pijnloos concept zijn. Nobelprijswinnende studies (Kahneman en Tversky: Prospect Theory 2002) laten na 30 jaar studie naar financiële besluitvorming zien dat voor verandering van gedrag zichtbare en significante financiële prikkels nodig zijn. Richard Thaler kreeg voor de praktische uitwerking van deze theorie (Mental Accounting) een eredoctoraat van de Erasmus Universiteit. We kennen allemaal het kwartje van Kok. Het werkte niet. Geleidelijk veranderen is gewenningsdenken en een gegarandeerd  behoud van het kikkerdilemma.

De moraal van het verhaal: Voor een logistiek vraagstuk benaderde een gemeente een IT-bedrijf met de vraag voor een complex computerprogramma ter optimalisering van de route van grasmaaiers van de lanen en sportvelden. De route moest per seizoen variëren afhankelijk van droogte, temperatuur of regen. Het verrassend goedkope en effectieve antwoord luidde: strooi langzaam groeiend gras en maai zonder zorgen! Zo moeten we wereldwijd een nieuw logistiek paradigma scheppen op de Total Cost of Society én op de economische content van wat we verplaatsen. De beste logistiek schept MAXIMAAL economisch voordeel door logistiek-arm te produceren en te werken. De reductie van economisch loze verplaatsingen en aldus de  besparing van vele tientallen miljarden kilometers worden waardedrijvers bij uitstek. Einde van de files.

Deze ommekeer is nu nog volstrekte UFO-marketing. Ik hoop dat het logistieke ei van Columbus ooit wordt begrepen.

Rob Chömpff is directeur van CMC Marketing Company, specialist in waardecreatie met strategische businessmodellen.

Meer over logistiek.