Impact is geen project, het is een trend

Je leest het steeds vaker: een organisatie dient te streven naar impact. Sterker nog: je hoort van jezelf als bestuurder of toezichthouder te verwachten dat je gericht bent op het realiseren van impact. En als je daar niet zelf al op kwam dan zijn het wel anderen die jou dat voorhouden. Het is een trend, gebaseerd op een hinderlijke denkfout.

Trend

Na 2,5 pensioenjaren van studieuze afzondering googelde ik naar recente documenten over governance, mijn oude stiel. In verschillende publicaties trof ik aan dat bestuurders en toezichthouders toch vooral geacht worden zich te focussen op ‘het realiseren van impact’. Zo lees ik op de site van de vereniging van toezichthouders in zorg en welzijn (de NVTZ) een artikel van Xandra van Praag die schrijft:

‘Vanuit zijn of haar wettelijke aansprakelijkheid mag worden verwacht dat de toezichthouder proactief is, focust op nut en noodzaak, de toegevoegde waarde van de maatschappelijke dienstverlening en de maatschappelijke impact die wordt beoogd (die de eigen organisatie overstijgt).’ (1)

En in het verslag van het eerste symposium van de Stichting Intern Toezicht Goede Doelen, getiteld ‘Zet impact bovenaan de toezichtsagenda’ valt te lezen:

‘Er wordt veel gesproken over impact en dat is een goede zaak, want het is de corebusiness van goededoelenorganisaties’, aldus Koopman. ‘Veel organisaties nemen het onderwerp desondanks nog niet serieus genoeg. Terwijl het hebben van een impactboekhouding voor onze sector juist net zo belangrijk zou moeten zijn als de financiële boekhouding.’ (2)

Ik vrees dat de relativerende woorden die de directeur van KWF Kankerbestrijding, Johan van de Gronden, tijdens datzelfde symposium sprak, weinig impact zullen hebben na deze verdekt beschuldigende oproep. De trend is immers gezet.

Impact is als natuur

Impact, laat die zich wel voegen naar de principes van een boekhouding? Is het niet iets van een heel andere orde, een verschijnsel dat zich juist onttrekt aan de drift waarmee we de werkelijkheid naar onze hand willen zetten? Kan impact überhaupt gelden als het resultaat van een tevoren gekozen doel?

Het toont zich niet op plaatsen waar het wordt verwacht maar manifesteert zich veeleer in ongelegen contreien. Impact, in welke gedaante dan ook, is niet voorspelbaar maar verrast en is altijd groter dan enige verwachting vooraf en vaak ook anders. Het is niet programmeerbaar, is geen project. Dit klinkt door in zinnen als:

• Deze akelige ziekte had een grote impact op zijn sociale leven.
• De storm had aanzienlijk meer impact dan de autoriteiten hadden verwacht.

De voorbeeldzinnen maken nog iets duidelijk: impact heeft niet vanzelfsprekend een positieve connotatie, eerder is het tegendeel het geval. Zoals ‘natuur’ een lieflijke kant heeft en een grimmige, zo is dat ook met impact.

Vervreemding

Impact is geen begrip of term uit het professionele taalregister van welke professie ook (zorg, welzijn, cultuur, jeugdzorg, onderwijs). Geen chirurg, geen verpleegkundige of leraar zal het over impact hebben als het gaat om de effecten van het professionele handelen. Een professional die impact nastreeft, gaat het glibberige pad op van de glamour en de glitter en vervreemdt zichzelf van het normatieve kader van zijn beroepsgroep.

Impact is als beroemdheid of kwaliteit. Je kunt het niet per kilo in de winkel kopen. Het is niet los verkrijgbaar. Immers, je bent nooit zomaar beroemd maar altijd dankzij iets anders, bijvoorbeeld omdat je goed kunt zingen, schrijven of schilderen. Beroemdheid groeit dankzij excelleren in een kerncompetentie die als potentie deel is van je identiteit - of je nu een persoon bent of een organisatie.

Impact is een woordje dat furore maakt in het gekout van adviseurs en consultants die er een goed belegde boterham in zien. Het is een woord dat pr-en communicatiebureaus graag uitdragen ter etikettering van hun diensten. Het is een verleider. Hoedt u voor de profeten en waarzeggers die u impact verkopen.

Wat is impact dan wel?

Wat is impact dan wel als het niet programmeerbaar is? Ik denk twee dingen.

Het is een wens, een verlangen, een hoop misschien. En daar is niets mis mee. Maar het kan nooit een belofte vooraf zijn van een bestuurder, of een parmantige doelstelling van een interne toezichthouder, zoals in het voorgaande wordt geproclameerd.

Wie vooraf impact garandeert, weet beter en zal dit voorzien van allerlei disclaimers. Impact onttrekt zich aan de keten van doelen en middelen, van oorzaak en noodzakelijk gevolg.

Als impact al onderwerp van gesprek is tussen bestuur en intern toezicht dan zal dat altijd zijn in de zin van het gunstige of ongunstige gevolg van iets anders, namelijk van het professioneel handelen.

Impact is wat je achteraf constateert als een aangename of onaangename verrassing.

Harm Klifman, auteur van Cicero leest Covey. Retorica in populaire managementboeken.

Noten:
(1) https://www.nvtz.nl/nieuws/191-toekomstgericht-toezicht-houden-over-de-grenzen-van-de-eigen-organisatie-heen
(2) https://www.nationaalregister.nl/kennisbank/zet-impact-bovenaan-de-toezichtagenda