Hoe je onbewust in stand houdt, dat anderen niet doen wat je wilt

Cover stories

‘Waarom is het glas bij jou toch altijd half leeg?’ vraagt Carla zich af. Ze wordt gek van Daniel, het MT-lid dat altijd, maar dan ook echt altijd, het proces vertraagt. Pas wanneer Carla op een andere manier naar de situatie kijkt, begrijpt ze wat er steeds gebeurt: ze ziet hoe zij zelf een aandeel heeft in het patroon dat zij en Daniel telkens doorlopen. Nu ze het patroon herkent, kan ze het ook doorbreken.

De productie van bierviltjes is vrijwel volledig gestopt nu de horeca- en evenementenbranche stilligt. Carla houdt als leidinggevende haar hart vast: kunnen we deze coronaperiode overleven?

Ze is blij met een idee van medewerkers: samen met horecaklanten borrelpakketten voorzien van gepersonaliseerde bierviltjes. Het zal de reguliere productie niet vervangen, maar het is in ieder geval iets. Nu iedereen online borrels houdt, zijn de pakketten een leuke attentie voor werkgevers. Er kan weer wat geproduceerd worden en de samenwerking met horecaklanten, die zelf ook de dupe zijn van de maatregelen, is goed voor de klantrelatie. Carla wil zo snel mogelijk aan de slag, maar Daniel houdt dat tegen. Zoals altijd…

Dat ene teamlid dat altijd tegen is

Elk team heeft wel een deelnemer die met enige regelmaat op de rem trapt: iemand die altijd beren op de weg ziet en met allerlei argumenten het proces weet te vertragen. Heel irritant als je net lekker in die positieve flow zit. Ronduit frustrerend als veranderingen hierdoor geen doorgang vinden.

Het liefst zouden we deze tegenstribbelaars negeren of omzeilen.

Dat is ook wat Carla in het voorbeeld van de gepersonaliseerde borrelpakketten deed. Ze zorgde ervoor dat alles al in kannen en kruiken was, voordat ze het idee presenteerde aan Daniel. Op die manier zou hij geen enkel tegenargument meer kunnen verzinnen en zou de sales afdeling diezelfde dag nog contact kunnen opnemen met horecaklanten.

Ongemerkt veroorzaakte Carla hierdoor echter juist dat Daniel nog meer op de rem trapte. Niet alleen Daniel vertraagt het proces, Carla doet daar even hard aan mee! Ik leg je uit hoe dat komt.

Hoe meer de één, des te harder de ander…

Daniel gaat van nature risico’s graag uit de weg. Dat mechanisme heeft hem veel gebracht, het is zijn manier van leven. Carla is altijd optimistisch, als ze niet zo positief was ingesteld, had ze nooit haar dromen achterna gezeten en was ze niet waar ze nu is.

Onder druk versterken deze twee mechanismes elkaar. Hoe meer Carla zegt dat er geen problemen zijn, hoe meer Daniel ze toch zal vinden. En hoe meer risico’s Daniel ziet, des te harder Carla zal verkondigen dat het allemaal wel goed komt.

We wijzen vaak naar dat ene tegenstribbelende teamlid en zeggen dat diegene altijd het proces vertraagt, maar zo simpel is het niet. Door Daniel op het laatste moment pas te betrekken bij het idee van de gepersonaliseerde borrelpakketten, gaat zijn mechanisme om risico’s te vermijden alleen maar harder werken. Carla heeft dus een groot aandeel in het gedrag van Daniel.

Is het dan de schuld van Carla? Nee, ook dat is niet het geval. Het is niet de schuld van Daniel, noch van Carla: hun samenwerking vertraagt het proces! Ze doorlopen een vicieuze cirkel: hoe meer Carla zegt dat het goed komt, des te harder Daniel haar zal wijzen op alle risico’s en hoe meer risico’s Daniel noemt, hoe extra duidelijk Carla zal zeggen dat het wel goed komt. Het maakt niet uit waarom of door wie dit patroon ooit is ontstaan, het gaat maar door en door.

De vraag is natuurlijk hoe die cirkel kan worden doorbroken! Hoewel Carla niet ‘schuldig’ is, is ze wel onderdeel van het probleem. En omdat ze onderdeel van het probleem is, kan ze ook onderdeel zijn van de oplossing. Het mooie aan dit soort patronen is, dat wanneer één van de twee iets anders doet dan gebruikelijk, de ander daar direct op zal reageren.

Dus wanneer Carla vroegtijdig aan Daniel vraagt of hij zou willen onderzoeken welke risico’s er kleven aan de gepersonaliseerde borrelpakketten, dan zal Daniel ander gedrag vertonen. Ik wil niet beweren dat Daniel nooit meer op de rem zal trappen als Carla hem altijd ruim van te voren vraagt om de risico’s te analyseren. Maar door Daniel z’n inbreng op waarde te schatten en hem mee te nemen in een zorgvuldig proces, wordt het patroon doorbroken. Waar Daniel in het oude patroon dacht ‘als ik niet op de rem trap gaat het helemaal mis, ik moet alarm slaan!’, zal hij bij een andere benadering door Carla minder geforceerd naar de risico’s zoeken. En als Daniel vervolgens aan Carla mededeelt welke risico’s hij ziet, kunnen ze samen onderzoeken in hoeverre deze risico’s te vermijden of aanvaardbaar zijn.

Welke vicieuze cirkels doorloop jij met anderen?

Aan welke collega stoor jij je vaak? Erger jij je bijvoorbeeld aan iemand die altijd wil ingaan op details? Grote kans dat jij steeds over de grote lijnen begint, waardoor de ander nog meer nadruk gaat leggen op de details.

Wil jij graag organisch veranderen en irriteer je je aan de ‘blauwe’ vragen die anderen steeds stellen? Ook dat is een vicieuze cirkel: hoe meer jij benadrukt dat er geen blauwdruk is, des te meer anderen om structuur zullen vragen.

De vicieuze cirkel die ik vaak doorliep heb ik hier getekend. Ik ontdekte dat ik heel vaak de superheld uithing, waardoor anderen achterover gingen leunen: ik had het immers al opgelost. En hoe meer zij achterover leunden, hoe harder ik ging werken. Vrij confronterend, maar ook verhelderend. Want toen ik eenmaal doorhad hoe die cirkel werkte, kon ik er ook mee aan de slag.

Jij kunt de vicieuze cirkel doorbreken

Uiteraard kun je nooit precies voorspellen wat het effect is van een wijziging in het patroon, maar één ding is zeker: als de één iets anders doet, zal de ander daarop reageren. Ik moet daarbij altijd denken aan zo’n mobiel boven het bed van een baby. Aan het mobiel hangen allemaal draadjes en aan elk draadje hangen verschillende onderdelen. Als één onderdeel anders wordt opgehangen, ook al is dat maar een paar millimeter, verschuift de positie van de onderdelen onderling en daarmee de balans. Je kunt dat ene onderdeel weer terugzetten, zodat de balans weer wordt hersteld. Of je kunt de andere onderdelen verschuiven, net zolang tot er weer een nieuwe balans is. 

Zo werkt dat in relaties tussen mensen ook. Jij kunt zelf ander gedrag vertonen, waardoor het systeem in disbalans komt. Als je dan weer teruggaat naar je oude gedrag, blijft alles zoals het was. Maar als jij jouw nieuwe gedrag blijft vertonen, zullen anderen ook gaan bewegen. Wij mensen willen namelijk van nature dat het systeem in balans is. Mensen om je heen zullen ook ander gedrag gaan vertonen als jij jouw nieuwe gedrag volhoudt. En daardoor zal uiteindelijk het hele systeem veranderen. Jij kunt dus een verandering teweegbrengen. Jij kunt de vicieuze cirkel doorbreken.

Ontdek welk patroon jij met anderen doorloopt

Misschien denk je nu wel: ‘oké ik moet die tegenstribbelaars uit mijn organisatie dus gewoon vroegtijdig informeren en dan zullen ze niet zo zeuren’. Of: ‘die mensen die een blauwdruk willen, moet ik dus gewoon een schemaatje geven’. Dat werkt natuurlijk niet. Het patroon zal er anders uit gaan zien, maar wanneer jouw intentie enkel en alleen is om gezeur te voorkomen, dan trigger je vast een ander mechanisme dat jullie in een andere negatieve vicieuze cirkel doet belanden.

Om te ontdekken welk patroon jij met anderen doorloopt en hoe je dat patroon kunt doorbreken, zal je eerst naar jezelf moeten kijken. Dat is niet altijd gemakkelijk, een ander de schuld geven van een proces dat niet loopt is veel eenvoudiger. Maar uiteindelijk zal het je minder energie kosten. Want wanneer jij zelf snapt waarom jouw gedrag iets triggert bij de ander, kun je je eigen gedrag aanpassen. En doordat jij jouw gedrag aanpast, heeft dat effect op de ander. Je eigen gedrag aanpassen kost veel minder energie dan het gedrag van de ander proberen te veranderen.

Het aanpassen van je eigen gedrag heb je niet 1-2-3 gedaan, maar gelukkig registreert ons brein minimale veranderingen in dit soort patronen. Zo vertelde Carla dat, nadat we samen het patroon van haar en Daniel hadden besproken, ze met een andere bril naar Daniel kijkt. Alleen die andere bril van haar levert al een minutieuze verandering in haar eigen gedrag op en daarmee een wijziging in het patroon.

Het doorbreken van een patroon begint bij het her- en erkennen van de vicieuze cirkel. Wil jij ontdekken hoe jij een rol speelt in het gedrag van anderen? Durf je in de spiegel te kijken en te zien hoe je onbewust het tegenovergestelde veroorzaakt van wat je eigenlijk wilt? Download via deze link de selfie opdracht en breng in kaart hoe jouw vicieuze cirkel werkt én hoe je deze kunt doorbreken.

Met dank aan Arend Ardon en Marijke Spanjersberg die mij hebben geleerd door de systeembril te kijken.

Martine Veeger, auteur van het boek Superkrachten

 

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Annemieke Figee
Pro-lid
Mooi artikel over zichzelf versterkende patronen!
Lid sinds 2019
Waw, verhelderend en confronterend tegelijkertijd. Dankjewel voor dit artikel!
Henk Perdok
Lid sinds 2020
Heel herkenbaar en mooi en helder beschreven. Soms zal de cirkel overgaan in een (neerwaardse) spiraal bij deze mechanismen.

Meer over Leidinggeven