Geef de werknemer zijn autonomie terug!

Werkplezier is in belangrijke mate afhankelijk van de autonomie op de werkvloer. Dat geldt bijna voor iedere bedrijfstak. En meer regie over de eigen werkzaamheden, kan ook flink bijdragen aan het bedrijfsresultaat van een onderneming.

Autonomie onder druk

Bij massaproductie dicteert vaak de lopende band het arbeidsritme. Werkzaamheden zijn hier over het algemeen strak gereguleerd, waarop men over het algemeen weinig invloed kan uitoefenen. Bij de meeste van dit soort bedrijven is er gelukkig wel voldoende ruimte om het arbeidsproces te onderbreken. Men kan bijvoorbeeld gewoon van het toilet gebruik maken en ’s middags met collega’s lunchen in de kantine. En in een enkel geval kunnen zelfs werknemers met een druk op de knop het gehele productieproces stil leggen.

Bij verschillende Amerikaanse bedrijven is daar geen sprake van. Integendeel, vooral in de pluimveesector kom je arbeidsomstandigheden tegen, die al lang niet meer van deze tijd zijn. Onder druk van moordende concurrentie, draait alles om een hoge productiviteit, en wordt iedere vorm van autonomie de kop ingedrukt. Vanwege het strakke arbeidsregime komt het zelfs voor dat er continue doorgewerkt moet worden. Sommige pluimveebedrijven in de Verenigde Staten zijn berucht om hun slechte arbeidsomstandigheden. Werknemers staan daar bijvoorbeeld met luiers om aan de kippenlijn. Dat voorkomt dat je op staande voet wordt ontslagen, als je ineens je behoeften wilt gaan doen. En wat dacht u van het reusachtige fabriekscomplex van Foxconn in China? De kans is namelijk groot dat uw smartphone hier vandaan komt. Voor dat die het levenslicht ziet, is er al heel wat menselijk leed aan vooraf gegaan. Het bedrijf waar 350.000 mensen werkzaam zijn in de Chinese miljoenenstad Zhengzhou, is regelmatig in opspraak. Er is sprake van immens hoge werkdruk, en werknemers hebben nagenoeg geen handelingsvrijheid. Door de geringe autonomie en lange werkdagen, overlijden werknemers zelfs als gevolg van uitputting.

Niet alleen in het buitenland staat de autonomie van werknemers flink onder druk. Dat geldt ook voor verschillende Nederlandse sectoren. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid constateerde onlangs in een onderzoeksrapport, dat de helft van alle werkenden in ons land weinig autonomie ervaart, en dat deze de afgelopen jaren ook nog eens is afgenomen. Niet alleen laag opgeleiden ondervinden dat steeds meer, maar ook een relatief grote groep kenniswerkers. Het Amsterdamse onderzoeksbureau Effectory komt al jarenlang min of meer tot dezelfde conclusies.

Autonomie is een van de meest basale behoeften van de mens. De meeste werknemers werken daarom niet graag in een cultuur, waar micromanagement de toon zet, en regelneven precies vertellen wat je moet doen. Wie een bepaalde mate van vrijheid heeft, om het werk zelf vorm te geven, presteert over het algemeen beter. Daarnaast zijn autonome medewerkers dikwijls ook nog veel beter in staat om een wezenlijke bijdrage te leveren aan de organisatiedoelen van hun bedrijf.

Oorzaken voor de daling van autonomie

Weliswaar bieden de voortschrijdende technologische ontwikkelingen tal van voordelen, maar zijn we er tegelijkertijd ook veel meer aan overgeleverd. Steeds meer bedrijven houden tegenwoordig werknemers nauwlettend in de gaten, waarbij hun autonomie behoorlijk wordt ingeperkt.

Denk bijvoorbeeld aan orderpickers in distributiecentra, en vrachtwagenchauffeurs, waarvan het doen en laten met behulp van technologie nauwkeurig gemonitord kan worden. En ook callcenters staan erom bekend, dat ze de inzet van hun personeel op de voet volgen. Op die manier kan men makkelijk salaris inhouden, als men zich niet aan de voorschriften houdt. En wat dacht u van de verschillende platforms waar we tegenwoordig massaal gebruik van maken? Daar hebben we als consument dagelijks profijt van, als vraag en aanbod via slimme algoritmes aan elkaar worden gekoppeld. Maar zo nu en dan worden we flink met de neus op de feiten gedrukt.
Zo verscheen een tijd geleden het boek Uberleven, van de journalist Jeroen van Bergeijk, waarin hij zijn ervaringen als taxichauffeur van Uber met ons deelt. Uit het boek valt op te maken, dat chauffeurs via dit platform volkomen uitgeleverd zijn aan geprogrammeerde instructies. In feite ben je in dienst van het algoritme, dat bepaalt waar je heen gaat, en hoe jij je werk doet. Eigen beslissingen worden volgens de auteur weinig op prijs gesteld. Van de vrije taxi jongens in bijvoorbeeld Amsterdam, die makkelijk hun geld via apps verdienen is in de dagelijkse praktijk geen sprake.

De situatie in NL

De toegenomen flexibilisering in ons land eist haar tol. Die heeft een flinke invloed op de autonomie van werknemers gehad.

Inmiddels hebben vier van de tien werkenden in ons land geen vast contract. Het aandeel flexwerkers is hier relatief veel hoger dan in het buitenland, en de groei van flexwerk zet hier ook nog eens sterker door. Vooral tijdelijk personeel heeft vaak weinig regie over de eigen werkzaamheden. Vooral inval- en oproepkrachten ondervinden dat, die vaak via uitzendbureaus aan de slag gaan. Dat komt ook goed tot uitdrukking in de cijfers. Onder laag opgeleiden ervaart maar liefst 59,2 procent te weinig autonomie op het werk, en dat is nog eens 10 procent hoger dan in 2007.

Verder is er de laatste jaren sprake van een toenemende grip van managers op de bedrijfsvoering, waardoor de autonomie van veel werkenden onder druk komt te staan. Zowel in de (semi) publieke als private sector.

Zo is de overheid sinds de jaren negentig zich steeds meer gaan gedragen als een bedrijf met managers, producten en klanten. Onder invloed van de marktsector worden verschillende managementmodellen en technieken ingevoerd. Die moeten ervoor zorgen dat de dienstverlening wordt verbeterd, en de kosten worden gedrukt. Sturen op output wordt het devies. Daarnaast zorgen de invoering van bijvoorbeeld prestatiemetingen en diverse protocollen ervoor, dat de handelingsvrijheid binnen de (semi) publieke sector wordt ingeperkt

In de commerciële sector wordt de noodzaak ook steeds groter om meer grip op de werkprocessen te krijgen. Daar worden in bepaalde sectoren de teugels dan ook flink aangetrokken. Mede onder toenemende druk van de (mondiale) concurrentie en aandeelhouders, is controle van bovenaf soms hard nodig, om je staande te houden in een wereld die snel verandert.

De invloed van autonomie op prestaties

Onderzoekers van de gerenommeerde Cornell University hebben de invloed van autonomie op het bedrijfsresultaat nader onderzocht. Daartoe heeft men 320 Amerikaanse bedrijven geselecteerd, die men jarenlang heeft gevolgd. De ene helft van de onderzoekspopulatie wordt van bovenaf flink aangestuurd, en de andere helft laat de werknemers min of meer autonoom werken. Na afloop van het onderzoek komen een aantal frappante gegevens aan het licht. Bedrijven die de autonomie stimuleren hebben niet alleen een veel beter bedrijfsresultaat, maar groeien gemiddeld ook vier keer zo hard als de controlegerichte bedrijven. Bovendien hebben bedrijven waar de autonomie van werkenden goed door het management gefaciliteerd wordt twee derde minder verloop.

Bij de bandenfabrikant Michelin hebben ze soortgelijke ervaringen opgedaan. Als vanouds kiest men daar voor een sterk controlegerichte aanpak, waarbij van bovenaf wordt beslist wat de eerstelijnsmedewerkers moeten doen. Acht jaar geleden heeft de Franse multinational een andere weg ingeslagen, waarbij de autonomie van de werkvloer drastisch is vergroot. Sindsdien is er een half miljard dollar per jaar aan productieverbeteringen gerealiseerd!

Ook bij diverse Nederlandse organisaties dringt het besef door dat je met het bevorderen van de autonomie het verschil kunt maken.

Als geen ander is men bij het Nederlandse Buurtzorg al jarenlang hiervan doordrongen. In vergelijking met andere thuiszorginstellingen heeft Buurtzorg nauwelijks overhead en weinig regelgeving. Geen dure managers, grote stafafdelingen en ellenlange vergaderingen. Bij deze organisatie staat de autonomie van de medewerkers centraal. Alles draait om zelfsturende teams van goed opgeleide en getrainde wijkverpleegkundigen. Hierdoor is deze organisatie uitermate effectief, en verschillende keren uitgeroepen tot werkgever van het jaar. Zo is de overhead 68 procent lager, en de patiënttevredenheid 30 procent hoger, dan het gemiddelde in de zorg.

Zelfs de invloedrijke Amerikaanse managementdenker Gary Hamel, gaat in zijn laatst verschenen boek, uitvoerig in op de succesvolle bedrijfsfilosofie van deze thuiszorgorganisatie. En ook bij verschillende productiebedrijven is het kwartje al gevallen.

Net als bij Buurtzorg Nederland besluit het management van Rotterdamse Aldowa een tijd geleden het roer om te gooien. Daar heeft men al snel in de gaten dat werken vanuit autonomie en eigen verantwoordelijkheid, een flinke bijdrage kan leveren aan de resultaten. De marktleider in ons land van gevelbekleding, en bekend vanwege de innovatieve aluminium bedekking van de Rotterdamse markthal, besluit daarom een geheel andere weg in te slaan. Functieprofielen en beoordelingsgesprekken worden afgeschaft, en werknemers krijgen als onderdeel van de zelfsturende organisatie, meer verantwoordelijkheid en vrijheid om hun werkzaamheden te verrichten. Door deze aanpak weet men in tien jaar tijd de omzet te vertienvoudigen!

In zijn boek Drive, houdt de bekende Amerikaanse auteur Daniel Pink, ons het volgende voor, als hij over autonomie schrijft: ‘Misschien is het tijd om het hele woord management op de taalkundige vuilnisbelt te gooien, samen met woorden als cassetterecorder en diskette. Dit tijdperk vraagt niet om beter management, het vraagt om de wedergeboorte van zelfsturing’.

Noten
- Bergeijk, Jeroen van, Uberleven, Ambo-Antos, Amsterdam.
- Hamel, Gary, Humanocracy, Harvard Business Review Press, Cambridge.
- Pink, Daniel, Drive, Business Contact, Amsterdam.
- WRR-rapport nr.102: Het betere werk, De nieuwe maatschappelijke opdracht, Den Haag.