Duurzame bedrijfsvoering in de praktijk

In de wetenschappelijke literatuur en vakbladen zie je veel aandacht voor duurzame bedrijfsvoering. Er worden allerlei methoden en technieken ontwikkeld die echt van meerwaarde kunnen zijn. Ook bespeur ik veel goede wil bij managers en andere personeelsleden van organisaties om de bedrijfsvoering daadwerkelijk te verduurzamen. Maar toch slagen ze er niet in noodzakelijke stappen te zetten. Niet dat er wetten in de weg staan, of praktische bezwaren, integendeel. Het zijn vooral de ‘blinde vlekken’ op het moment dat het echt belangrijk wordt die een goede aanpak belemmeren.

Een persoonlijke terugblik op 2019 met als doel een discussie los te maken over hoe het beter kan.

Als docent en onderzoeker die verbonden is aan een hogeschool, heb ik mooi werk. Ik krijg tijd om vak- en wetenschappelijke literatuur bij te houden, geef les over relevante ontwikkelingen – wat ook voor mijzelf een verdiepende werking heeft – en ik doe samen met studenten toegepast onderzoek, waarover regelmatig wordt gepubliceerd. En omdat mijn onderzoeksopdracht te maken heeft met allerlei aspecten op het gebied van duurzaamheid en dat onderwerp sterk in de belangstelling staat, kost het niet veel moeite deelnemers aan onze onderzoeken te vinden. Want er is veel interesse voor een duurzame bedrijfsvoering, merken wij in allerlei gesprekken met het werkveld en met onze studenten.

Maar toch gaat het bij de invoering ervan vaak mis. Om dit te illustreren beschrijf ik drie praktijkonderzoeken waarbij ik betrokken ben (geweest).

Drie praktijkonderzoeken 

De kunststofbranche

In 2018 is de transitieagenda opgesteld die ervoor moet zorgen dat de kunststofsector de nadelige ecologische consequenties van de productie en het gebruik van haar eindproducten sterk reduceert. Wij waren benieuwd hoe bedrijven in deze sector tegen de gemaakte afspraken aankijken en hoe ze van plan zijn de geformuleerde doelen te bereiken. Kort samengevat : alle deelnemende organisaties zien het belang van de agenda in en onderschrijven de noodzaak. Echter, geen enkele respondent had nog een plan gemaakt om daadwerkelijk te verduurzamen. Drie van de vier onderzochte bedrijven sturen uitsluitend of in hoge mate op financiële informatie en de deelnemende organisaties zijn vooral naar binnen gericht. SWOT-analyses worden lang niet altijd gemaakt en als er al contact is met stakeholders om over het organisatiebeleid te praten, dan is de frequentie laag.
Dat is opvallend, want om echt te verduurzamen en bijvoorbeeld tot een circulaire bedrijfsvoering te komen, is ‘systeemdenken’ nodig. Dat houdt in dat een organisatie haar beleid afstemt op dat van andere organisaties binnen de supply chain en op het gedrag van de finale consument. Maar daar wordt niet (bewust) naar gekeken.

De gezondheidssector

Een grote zorginstelling heeft duurzaamheid hoog in het vaandel staan. In haar jaarverslag over 2018 stelt de directie bijvoorbeeld dat zij ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ nastreeft, de milieubelasting wil terugdringen, af wil dwingen dat leveranciers zich aan allerlei regels houden en hoogwaardige zorg wil leveren waarbij gekeken wordt naar de integrale kosten binnen het keten. Wij onderzochten de eisen die de organisatie stelt aan de business cases die opgesteld moet worden bij investeringsaanvragen. Wat blijkt? Bij die aanvragen wordt vooral gekeken naar financiële zaken en naar de effecten van de investering op andere afdelingen van de instelling. Ecologische consequenties van de potentiële aanschaf, zoals energieverbruik en mogelijkheden tot recycling, blijven in de besluitvorming volledig buiten beschouwing. Ook wordt niet gekeken naar de eventuele gevolgen van de veranderingen die optreden door de investering voor de bedrijfsvoering (en het kostenniveau) van andere organisaties binnen het zorgketen.
Kortom, op het moment dat er écht gekozen kan worden om te verduurzamen, beslist het management op basis van heel andere criteria.

De energiesector

Er zijn momenteel veel regionale initiatieven om de energievoorziening te verduurzamen. Recent werd ik bij een dergelijk initiatief betrokken dat al een tijdje loopt. Wat opvalt is, dat er door technici reeds uitgebreid en heel gedetailleerd is nagedacht over technologische aanpassingen. Ook hebben zij allerlei berekeningen gemaakt van de investeringen die nodig zijn om een en ander te verwezenlijken. De kwaliteit van die bedrijfseconomische berekeningen laat daarbij overigens te wensen over. Waar echter weinig oog voor is, is de meervoudige waardecreatie waarvoor een dergelijk initiatief is bedoeld. Er worden geen ecologische of sociale doelen gesteld, laat staan dat ze bij de ontwerpfase als targets of tenminste als randvoorwaarden gelden.
Kortom, er worden wel allerlei oplossingen bedacht, maar over de doelen van de hele exercitie is nog helemaal geen helderheid.

Waar schort het aan?

Mijn indruk is, dat het management zich bewust is van de noodzaak om de bedrijfsvoering te verduurzamen en ook bereid is de organisatie in die richting te veranderen. Toch lukt het niet om de noodzakelijke stappen te zetten. Volgens de binnen verandermanagement bekende aanpak ADKAR zou dat komen door de K van Knowledge, die komt na de A van Awareness en de D van Desire. Ik betwijfel dat.
Het lijkt niet mis te gaan door kennisgebrek, want de zaken die over het hoofd worden gezien vallen nu niet bepaald in de categorie rocket science.

Het lijkt er meer op dat er sprake is van welwillendheid, maar dat het management op beslissende momenten, zich niet realiseert echt naar duurzaamheid te streven.

Is de Awareness wel hoog genoeg? Is wel duidelijk dat een duurzaam beleid niet (alleen) betekent dat je, aan het einde van een jaar of van een project, eens gaat nadenken over welke prestaties je geleverd hebt, maar (vooral) dat je vooraf bepaalt welke prestaties van je verwacht worden en hoe je ze wilt gaan leveren? En dat je continu moet checken of je wel op het goede spoor zit. Die bewustwording lijkt nog bij veel organisaties te ontbreken.

Zit daar ‘het lek’ of is uw ervaring anders?

Theo van Houten is  verbonden aan het Instituut Financieel Management van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en het Lectoraat Financial Control. Tevens auteur van een drietal boeken.