Een Magna Carta voor digitale grondrechten?

De Magna Carta (1215) wordt gezien als het eerste mensenrechtenverdrag en ook wel het begin van de parlementaire democratie. De Magna Carta was nodig om mensen te beschermen tegen machtsmisbruik van de koning. Anno 2018 moeten grondrechten van mensen worden beschermd tegen de voortschrijdende digitalisering. De vraag is dan ook niet óf we digitalisering van onze samenleving willen, maar hóe beschaafd we die willen!

De cookies razen door

Vanwege invoering van de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) in mei 2018 hebben (veel) internetgebruikers (opnieuw) hun akkoord moeten geven om toegang te krijgen tot een bepaalde site. Dit akkoord betreft dan het opslaan van cookies op het apparaat van de gebruiker voor bijvoorbeeld het optimaliseren van het gebruik van de site, koppelingen met sociale media en gepersonaliseerde advertenties.

Bij sommige sites moet je al deze soorten cookies als totaal accepteren en kun je niet aangeven wat je wel en niet wilt prijsgeven m.b.t. persoonlijke data en internetgebruik. Dat is ongepast en ongewenst!

Bijbehorende verwijzingen naar privacy- en cookieverklaringen staan vaak nog altijd bol van onduidelijkheid en wazigheid met betrekking tot behandeling van persoonlijke data van gebruikers. Dat is een trieste constatering!

Online kindermarketing

Een ander treurig voorbeeld liet het tv-programma Radar [1] zien in de uitzending van 15 oktober 2018. Het betreft online kindermarketing voor ongezonde voedingsproducten. Steeds meer reclame en marketing over ongezonde producten vindt de weg naar kinderen via vloggers en YouTube.
Op de site van Radar is te lezen dat 88 procent van de ouders een verbod wil op dit soort kinderreclame.

Een moeder noemt de werkwijze van marketeers, reclamemakers en vloggers “een gemene manier van opdringen”.

Meer instanties wijzen op de schaduwzijde van de voortschrijdende digitalisering.

Digitale grondrechten verkruimelen

Meer instanties wijzen op de schaduwzijde van de voortschrijdende digitalisering.

De Autoriteit Financiële Markten [2] wijst in een trendrapport op mogelijk misbruik en uitsluiting van mensen door banken, verzekeraars en hypotheekverstrekkers. Het programma Tegenlicht doet verslag van de zogenaamde ´klik-en-kluseconomie’ [3]. Mensen schrijven zich in bij online platformen om klusjes uit te voeren voor een luttel bedrag en alle risico’s liggen bij de klussers zelf.

Ongelijke machtsverhoudingen zorgen voor uitbuiting van mensen en het aantasten van het sociale stelsel dat in Nederland over vele jaren heen zorgvuldig is opgebouwd.

Het voorgaande is slechts een zeer beperkte opsomming van misstanden van de voortschrijdende digitalisering. En dan hebben we het nog niet eens gehad over cybercrime, nepnieuws, datalekken enzovoorts. En wat te doen met de oprukkende, door commerciële bedrijven aangeboden, DNA data-analyses? Moet er in Nederland net zoals in Estland ook (genoom)wetgeving voor worden gemaakt?

Digitaal panopticum

De utopische belofte dat het internet de ultieme democratische vrijheid zou brengen is uitgemond in een digitaal panopticum [4]: een maatschappij waarin individuen worden gecontroleerd en beheerst. Het benadrukken van de schaduwzijde van digitalisering wil niet zeggen dat technologische ontwikkelingen zoals het internet geen positieve bijdrage leveren aan welzijn en welvaart. Echter, wil de balans niet doorslaan naar de schaduwzijde moet er wel meer gebeuren om mensen te beschermen tegen schendingen van (digitale) grondrechten.

Wat zijn realistische opties?

Moet werken in de IT een gereguleerd beroep worden zoals de advocaat, de notaris en de arts met een register en permanente educatie?

Of hebben we een soort Magna Carta nodig, speciaal om digitale grondrechten van mensen te beschermen?

Wie het weet mag het zeggen!

[1] Radar, ‘Radar’, AvroTros, 15 oktober 2018.

[2] T. Financieel, AFM: digitalisering vergroot risico’s misbruik, oktober: Telegraaf, 2018.

[3] Tegenlicht, ‘Klik- en kluseconomie’, VPRO, 4 november 2018.

[4] F. Vree van, ‘Digitaal panopticum’, De Groene Amsterdammer, 13 juni 2012.