Bureaucraten en lemmingen: bestrijding ervan als libido-impuls

Elk individu heeft zijn of haar eigen interne tegenstrijdigheden. Zo ben ik lid en vrijwilliger van Natuurmonumenten, “beschermer” van het Overijssels landschap, ga ik graag ganzen kijken langs de IJssel, maar ben ik ook lid van de KNJV en wandel graag gewapend met een hagelgeweer door mijn jachtveld.

Veel in de natuur verkerend wordt een mens soms wat contemplatief en kwam ik op de volgende gedachte, mede geïnspireerd door Midas Dekker’s column tijdens Vroege Vogels op zondagmorgen. Hij hield een verhaal over de muskusrat, dat bij mij associaties opriep met onze verregaande bureaucratisering. Mijn associatieve link tussen de bestrijding van de muskusrat, want daar ging zijn verhaal over, en de bestrijding van de bureaucratie wil ik hieronder graag met u delen.

Midas vertelde dat de afgelopen 25 jaar ongeveer 5.000.000 muskusratten zijn omgebracht door verdrinking. Want zo gaat dat: een val onder water, waarin de muskusrat gewoon verdrinkt. Natuurlijk is dit een triest gegeven, zeker als men zich bedenkt dat verdrinken van een muskusrat altijd nog zeker een kwartier duurt. Belangrijker in het kader van deze column is de constatering van Midas dat onuitroeibare soorten zich, zeker in Nederland (waar heb ik dat meer gehoord?), explosief uitbreiden bij bestrijding. Denk dan bijvoorbeeld aan de zwarte kraai.

Midas stelde ook dat van het totale aantal muskusratten bij niet-bestrijding jaarlijks driekwart op een natuurlijke wijze overlijdt. Zijn stelling: door bestrijding neemt het aantal explosief toe. Midas: bij de begrafenis van één muskusrat zijn er altijd minimaal twee treurenden. De soort wil zichzelf in stand houden en dat lukt goed. Bestrijding werkt als een libido-impuls. Lukt kennelijk evenredig beter als de bestrijding toeneemt.

De moraal van dit verhaal: meer van hetzelfde werkt niet en is zelfs uitermate contraproductief. Dit laatste, meer van hetzelfde, is een typisch bureaucratisch kenmerk. Bureaucratiebestrijders doen in feite eigenlijk niets anders dan steeds maar meer van hetzelfde: Bureaucratiebestrijders, waaronder ik, tonen telkens onomstotelijk aan dat bureaucratie niet werkt, slecht is voor organisaties, slecht is voor mensen en slecht is voor de samenleving. Deze site bijvoorbeeld is een openbaar forum waar dit soort van gedachtengoed interactief wordt gedeeld, maar het effect is nul komma niënte.

Zouden bureaucratiebestrijders iets kunnen leren van de constateringen van Midas? Ik denk het wel. Ik meen dat ook de muskutratbestrijders iets kunnen leren. Op de eerste plaats zal de muskusrat in aantal sterk afnemen als de bestrijding stopt. Bestrijders zorgen kennelijk voor een extra impuls tot voortplanting. Dat is overigens niets nieuws. Bureaucraten zijn net als muskusratten, met alle respect overigens: zij bureaucratiseren heftiger en intenser bij verzet. Verzet in de vorm van bijvoorbeeld het zoeken van rek in de regels, het op inhoudelijke gronden protesteren tegen regels, het ontwijken van regels of het geven van creatieve uitleg aan regels. Als reactie hierop plant de bureaucratie zich heftiger voort.

Ergo, niets doen werkt beter als bestrijdingsstrategie dan verzet. Dat wordt door de geschiedenis bevestigd. Al eeuwen is sprake van golfbewegingen. Die golfbewegingen zijn altijd iets later dan het gegroeide besef van dat moment. Het is net als bij een vacaturstop: net daarna zie je het aantal personeelsleden toenemen, voordat het aantal uiteindelijk toch afneemt. Dit terzijde.

Een eerste conclusie zou kunnen zijn het verzet tegen bureaucratie massaal te staken en te vertrouwen op die golfbeweging. Als we dat met zijn allen doen, dan biedt dat een hoopvol perspectief. Maken we dan de ontluistering van de bureaucratie dan allemaal nog wel mee?

Ik denk het niet. Ik ben nu 55 en ik verwacht dat zo’n proces wel een jaar of 20 zal duren. Ook als we met zijn alleen het verzet zouden staken. Mijn voorstel is een forse stap verder te gaan en de biotoop van de bureaucratie actief van nieuwe impulsen te voorzien. Eigenlijk kan dat net zo simpel als bij de muskusrat: zorg voor een goede leefomgeving en de soort zal zich in een acceptabel aantal manifesteren.

Ik pleit dus voor een actievere support van de bureaucratie en dat kan alleen maar door zelf ook bureaucratisch te worden. Dat kan heel gemakkelijk door verzet te staken en vanuit hetzelfde perspectief te gaan opereren. Bestrijdt regels dus niet meer op inhoudelijke gronden, maar op de regels. Reageer op fouten van het systeem niet meer met triomfantelijke opmerkingen als “Zie je wel”, maar doe voorstellen om met meer regels de zaak op te lossen en dit soort van missers in het vervolg volledig uit te sluiten.

Ik ben van mening dat dit de enige strategie is tegen bureaucratisering. Overigens zijn bureaucraten niet per definitie vervelende mensen. Zeker niet. Ik ken er genoeg die met de meest integere overtuiging regels bedenken die niet werken. Een muskusrat is overigens ook geen naar beest, zoals de naam doet vermoeden. Een muskusrat is niets anders dan een grote woelmuis. Een soort van lemming.

Hans Waltman

Dit artikel verscheen eerder op http://www.probleemoplossing.nl

Hans Waltman is docent Management en Organisatie aan de Saxion Hogeschool Enschede, verbonden aan de kenniskring van het lectoraat Strategisch HRM en docent Verandermanagement aan de Masteropleiding HRM van de Saxion Hogeschool Ijselland. Daarnaast voert hij nog opdrachten uit op het gebied van organisatieontwikkeling.