Zeg jij ja en bedoel je nee?

Herken je het volgende?

• Tijdens een vergadering zeg je dat je het eens bent met het voorgestelde idee, terwijl je het tegenovergestelde denkt.
• Een medewerker komt bij je en zegt dat hij onzeker is over de opdracht die hij moet doen. Vervolgens ga je oplossingen bedenken. De vraag is of zijn onzekerheid daarmee weggenomen wordt.

Dit zijn typische voorbeelden van incongruent gedrag. Wat wordt daar mee bedoeld?

Gedrag komt voort uit verschillende zichtbare en onzichtbare lagen. Het zichtbare deel, gedrag en communicatie, wordt ook wel het topje van de ijsberg genoemd. Het topje beslaat slechts een 1/8 deel van alle lagen die meespelen in ons gedrag. Het grootste deel van deze lagen is onzichtbaar en zit onder water (7/8 deel). Dit wordt ook wel de emotionele onderstroom genoemd.

Deze onderstroom bestaat uit o.a. overtuigingen, waarden, normen, principes, onzichtbare emoties en gevoelens, ideeën, oordelen en belangen. Deze lagen sturen ons gedrag. We zijn ons vaak niet bewust van deze onderstroom. Deze onderstroom zegt soms het tegenovergestelde van het gedrag dat we tonen. Dit heet incongruent gedrag. Datgene wat we zeggen komt dan niet overeen met datgene wat we voelen of denken.

Er bestaan twee soorten incongruentie

Verticale incongruentie
Dit ontstaat als je bij jezelf constateert dat je bijvoorbeeld iets anders zegt of doet dan je voelt. Je zegt dat je het eens bent met de ander. Maar je gevoel of gedachten zeggen iets heel anders. Op zo’n moment luister je niet naar je onderstroom. Dat creëert een ontevreden gevoel. Verticale incongruentie gaat dus over de afstemming met jezelf.

Horizontale incongruentie
Dit kan ontstaan als twee ‘ijsbergen’ elkaar ontmoeten. Het gaat over de afstemming met de ander. Een voorbeeld. Je bent manager en je hebt een opdracht voor je medewerker. Zij zegt; ‘deze klus kan ik niet. Ik vind het een te moeilijke opdracht’. Vervolgens praat jij als manager op haar in door te zeggen; ‘natuurlijk kun je dit wel, ik heb wel tips voor je hoe je dit moet doen’. Op zo’n moment ben je aan het fixen; je draagt oplossingen aan op gedragsniveau. Terwijl de ander iets adresseert onder de ijsberg en jij daar niet op in gaat. Die ander geeft namelijk aan dat ze iets moeilijk vindt. Dat komt voort uit een laag onder de ijsberg.

Waarom zijn we incongruent?

Incongruentie gaat altijd over het niet willen ervaren van onze angst. We hebben er een bloedhekel aan om onze angst onder ogen te komen en gaan het daarom liever uit de weg. Daarmee creëren we incongruent gedrag. Gedrag waar we diep in ons hart niet blij mee zijn. Maar wat er voor zorgt dat we niet naar onze angsten hoeven te kijken.

Over welke angsten gaat het? Bijvoorbeeld: Je zegt niet wat je voelt. De angst is hier vaak dat je geen andere mening durft te geven omdat je bang bent om....niet aardig gevonden te worden, de ander te kwetsen etc.

In het voorbeeld van oplossingen aandragen voor de ander gaat het vaak over: De angst dat het je te veel tijd kost om door te vragen, de angst om je kwetsbaar op te moeten stellen, de angst voor het onverwachtse bij doorvragen, de angst om dichtbij iemand te komen.

Beide vormen van incongruentie zijn niet effectief. Waarom niet? Omdat je de zaken niet aanpakt op het niveau (laag in de ijsberg) waar ze ontstaan.

De uitdaging is om incongruent gedrag congruent te maken. Pas dan ben je werkelijk effectief. En belangrijk is dat horizontale congruentie altijd begint met verticale congruentie. Dus eerst gedrag verticaal congruent maken. Hoe doe je dat?

Stap 1: Signaleer een ontevreden gevoel. Incongruentie kun je signaleren door te merken of je een ontevreden gevoel hebt zoals irritatie, frustratie, onmacht of teleurstelling.

Stap 2: Ontdek je angst. Kijk je angst in de ogen. Ontdek wat de angst achter je gedrag is. Accepteer vervolgens dat deze angst er is.

Stap 3: Benoem voor jezelf wat je werkelijk wilt. Achter elke angst zit een verlangen. Maak contact met dit verlangen (laag onder de ijsberg) en stem je gedrag hierop af.

Waarom eerst verticale congruentie aanpakken en daarna horizontale congruentie? Een voorbeeld. Jij zegt dat het goed met je gaat. Ondertussen baal je enorm van iets. Dit gevoel neem je onbewust mee in het gesprek dat je voert. Je gesprekspartner zal dit aanvoelen. Dat werkt vervreemdend. Hij krijgt de boodschap dat het goed gaat, maar voelt dat niet zo.

Hoe creëer je horizontale congruentie?

Stap 4: Herken vanuit welke laag in de ijsberg de ander communiceert. Ook hier gaat het over het doorzien van je eigen angst. Pas dan kun je werkelijk kijken en luisteren naar de ander. Hoe doe je dat? Leer om signalen van de ander op te vangen; wat zegt de ander, gaat dit over iets onder of boven de ijsberg. Vraag door naar de reden achter datgene wat gezegd wordt. Zorg er voor dat je elkaar vindt door te communiceren vanuit dezelfde laag in de ijsberg.

Dit artikel hoort bij een reeks van columns met als thema "Met minder moeite meer uit je werk halen". Zie mijn auteurspagina voor meer columns over dit onderwerp.