Een verblijf onder primitieve omstandigheden in ongerepte natuur doet wat met ons. Je komt tot rust of zelfs inkeer. Volgens een recent promotieonderzoek transformeert zo’n trip leiders tot een meer natuurlijke, authentieke leiderschapsstijl.
Verdieping van bewustzijn
"Ik keek urenlang ‘solo’ over de Imfelozi rivier in KwazuNatal Zuid Afrika. Het was de derde dag van mijn eerste wildernis trail, georganiseerd door de Foundation for Natural Leadership (FNL). De gift die ik toen heb gekregen laat zich in één woord samenvatten: Bewustzijn. Bewustzijn dat er meer is dan alleen status, ego en bezit. Bewustzijn om nieuwe aandachtsgebieden te gaan betreden, waarvan ik wel vaag wist dat ze er waren, maar er echt naar binnen stappen?
Op dat moment verscheen een olifant aan de overkant van de rivier en twee Egrets scheerden laag over het water die mij met een luide kreet begroetten: je mag er zijn, hier in de natuur, je bent één van ons, hier hoor je thuis.
Die kreten gaven mij een intens gevoel van verbondenheid, ontroering, energie en inspiratie. Vanaf dat moment was ik geen buitenstaander meer die naar de natuur keek, maar voelde ik me één met de Natuur. Mijn bewustzijn en kijk op de wereld was voorgoed veranderd. De herinnering geeft me sindsdien, elke keer weer, richting in mijn persoonlijk leiderschap."
Deze wilderniservaring gaf me de inspiratie om te gaan onderzoeken waarom al die leiders (m/v), die op een ‘wildernistrail’ zijn geweest, het hebben ervaren als een life-changing experience. Ze zeggen er nog dagelijks naar terug te grijpen in hun rol als leider, maar ook in hun persoonlijk leven.
Kortom, welke impact hebben wilderniservaringen op de ontwikkeling van natuurlijk (lees: authentiek) leiderschap? Het werd toen mijn passie een promotieonderzoek te volbrengen naar de relatie tussen trail-ervaringen in de wildernis en de ontwikkeling van authentiek leiderschap.
Nieuw leiderschap vraagt mindset verandering
Tegen de achtergrond van fors toegenomen snelheid van veranderingen, grote onzekerheid en gebrek aan vertrouwen is de roep om ‘nieuwe leiders’ steeds luider geworden.
Echter, leiderschapsprogramma’s zijn nog steeds grotendeels gebaseerd op ratio- en cognitie- gebaseerde leerprocessen om vaardigheden te verbeteren (skillset), meestal in een klassikale omgeving op traditionele locaties. Wat evenwel nu nodig is dat de grondhouding, d.w.z. de innerlijke bron (mindset) van de leider, wordt aangesproken en getransformeerd.
Authentiek leiderschap
Mede ingegeven door de corporate schandalen die destijds de financiële crisis hebben veroorzaakt is het concept van ‘authentiek leiderschap’ door wetenschappers ontwikkeld. Authentieke leiders laten zich leiden door solide morele overtuigingen en handelen in overeenstemming met hun diepgewortelde waarden, zelfs onder druk. Ze zijn zich terdege bewust van hun zelfbeeld, hun sterke en zwakke punten, en streven ernaar te begrijpen hoe hun leiderschap collega’s en volgers beïnvloedt. In theorie worden daarbij vier componenten van authentiek leiderschap onderscheiden:
- Zelfbewustzijn. Authentieke leiders hebben een hoge mate van zelfkennis ontwikkeld. Door interacties en reflectie weten ze hoe ze overkomen bij anderen.
- Geïnternaliseerd moreel perspectief. Authentieke leiders doen aan zelfregulering dat wordt bepaald door hun morele normen en waarden. Ze sturen op hun moreel kompas.
- Evenwichtige verwerking van informatie. Authentieke leiders analyseren eerst alle informatie van alle stakeholders, voordat een beslissing wordt genomen. Ze staan daarom open voor feedback. Ze kunnen echt luisteren.
- Relationele transparantie. Authentieke leiders zeggen open en eerlijk wat ze denken en voelen. Ze zijn niet bang om zich kwetsbaar op te stellen. Ze kweken door het tonen van ratio en emotie achter de redenering begrip voor de beslissing, waardoor angst voor het onbekende wordt verminderd en gevoelens van vertrouwen worden bevorderd.
Leiderschapsontwikkeling
Toch staat de theorie en het onderzoek naar de ontwikkeling van authentiek leiderschap nog in de kinderschoenen. Wetenschappers hebben daarom aangedrongen op een onderzoekaanpak met bijvoorbeeld meerdere metingen in de tijd en gemengde methoden, om meer wetenschappelijk inzicht te geven in het ontwikkelingsproces van leiders.
Trigger events
Saillant is dat verschillende wetenschappers hebben gesuggereerd dat 'kritieke levensgebeurtenissen' - gebeurtenissen die het leven van mensen vormgeven - waarschijnlijk een belangrijk antecedent zijn van authentiek leiderschap. Deze zogenaamde ‘trigger events’ kunnen zowel dramatische als subtiele veranderingen bij mensen teweegbrengen en hun persoonlijke groei een flinke stimulans geven.
De subjectieve ervaring van trigger events kan leiders in staat stellen te reflecteren over hun zelfbeeld, overtuigingen, waarden, emoties en wereldbeeld. Dus, zo beweren wetenschappers, trigger events zouden onze mindset kunnen veranderen. Echter, ze verzuimen om aan te geven wat ze bedoelen met georganiseerde trigger events en hoe deze eruit zouden kunnen zien. Hier bevindt zich dus een leemte in de literatuur.
Piekervaringen in de natuur
Nu was het Maslow (1964) al die stelde dat het vertoeven in de wildernis piekervaringen kan oproepen. Piekervaringen worden als positief, emotioneel en cognitief intens ervaren, en hebben het potentieel om blijvende verandering bij mensen te stimuleren. Daarnaast geeft psycho-ecologisch onderzoek aan dat het zijn in de natuur ingrijpende psychologische effecten kan hebben, waaronder stressvermindering en het herstellen van aandachtfocus. Verder suggereert onderzoek dat natuurervaringen kunnen leiden tot positieve psychologische effecten, zoals emotioneel welzijn, persoonlijke groei en verhoogd zelfbewustzijn. Zo kunnen piekervaringen zoals het één-zijn met de natuur, een vlaag van inzicht door zelfreflectie en het delen van levensverhalen, worden ervaren als zo’n trigger event. Dit kan leiden tot ingrijpende persoonlijke veranderingen. Echter, empirisch bewijs van de impact van wilderniservaringen op leiderschapsontwikkeling ontbreekt.
Wildernis trails
Als antwoord op de beschreven leemte in de literatuur en het gebrek aan empirisch bewijs beoogde het promotieonderzoek dit gat te vullen door een leiderschapstrainingsprogramma te onderzoeken, dat het Wilderness Leadership Transformation Program (WLTP) van de Foundation for Natural Leadership (FNL) wordt genoemd. Het programma heeft een looptijd van ongeveer 4 maanden, maar kan jaren duren. De kern van het programma bestaat uit een 4-tot-6-daagse wildernis trail met een groep van vijf tot zeven deelnemers, allemaal CEO’s of senior organisatieleiders, begeleid door een of twee lokale gidsen en een gecertificeerde FNL-facilitator.
Het ontwerp van de trail maakt het mogelijk om volledige onderdompeling in de natuur te ondergaan. Geen telefoons, geen horloges, alleen een backpack met voedsel voor de week, tandenborstel, een paar onderbroeken, klein notitieboekje, matje en een slaapzak. Soberheid, stilte, solitude, eenvoud en spreken vanuit het hart staan centraal. Dit alles zet aan tot piekervaringen, reflecties en inzichten die daadwerkelijk een mind shift teweeg kunnen brengen.
Het trailproces
Iedere trail begint in Nederland met een individueel intakegesprek en een gezamenlijke kennismakingsdag. Het centrale onderwerp is dan: Met welke intentie ga je op reis en welke grote, persoonlijke vraag zou je aan de natuur willen stellen? Enkele weken later volgt de vlucht naar Zuid-Afrika, maar dat kan ook de Alpen in Zwitserland zijn of de ongerepte natuur van Schotland. Bij aankomst staan de lokale gidsen op te wachten. Op dat moment mag iedereen even een laatste berichtje naar de familie sturen en gaan alle westerse eigendommen zoals horloge en telefoon in een grote tas en worden opgeborgen in een kluis.
Wat volgt, zijn zes dagen waarin de groep afwisselend flinke afstanden door de wildernis aflegt. Deelnemers lopen in stilte achter elkaar, de gidsen voorop, op weg naar de een slaapplek in de bush.
De eerste avond vertelt iedereen rond het kampvuur zijn levensverhaal. Dat is geen LinkedIn-verhaal, maar het verhaal wat hem of haar heeft gevormd, wat de persoonlijke pieken en dalen zijn geweest. Dan komt het voor dat iemand voor het eerst, met tranen in zijn ogen, onder woorden brengt dat hij er altijd mee heeft geworsteld dat zijn vader hem nooit erkenning heeft gegeven. Dat die nooit eens heeft gezegd: jongen, ik ben trots op je. Anderen knikken slechts, niet zelden als blijk van herkenning.
De nachten worden in de open lucht doorgebracht onder de indrukwekkende sterrenhemel. Om beurten houden de deelnemers 's nachts de wacht bij een klein kampvuur. Dagelijks worden er kringgesprekken gehouden met de ‘Indian talking stick’ om ervaringen en inzichten te delen. De facilitator heeft daarbij slechts een subtiel begeleidende rol. Met de natuur als krachtige spiegel komen bij iedereen de antwoorden als vanzelf van binnenuit. Door ervaringen en inzichten te delen leren deelnemers van elkaar. Ongemerkt leren deelnemers ook van de gidsen, met name de liefde en de zorgvuldigheid waarmee ze met de natuur omgaan maakt een diepe indruk.
Tijdens elke trail zijn er periodes van alleen-zijn die variëren van ca. 4 tot 48 uur, afhankelijk van de aanwezigheid van wilde dieren in het gebied. De deelnemers krijgen dan ruimschoots de gelegenheid om in de natuur tot rust te komen, te reflecteren op hun ervaringen en te schrijven in hun notitieboekje.
Van de ca. 1600 deelnemers (m/v) die tot nu toe op een FNL trail zijn geweest is het slechts een enkele keer gebeurt dat iemand weigerde zich bloot te geven en om volledig te participeren. Achteraf bleek dan vaak dat de wederzijdse verwachtingen tijdens het intakegesprek onvoldoende waren uitgediept.
De follow-up
Aan het eind van de trail wordt aan de deelnemers gevraagd om de daarop komende weken een trail-rapport te schrijven op basis van de volgende vragen: Welke essentiële ervaringen en inzichten heb je gehad tijdens de trail? Welke intenties zijn hieruit ontstaan met betrekking tot je persoonlijke, privé- en professionele leven?
Ongeveer een maand na thuiskomst wordt er een integratieworkshop georganiseerd. De deelnemers delen daar met elkaar de eerste stappen die zijn gezet om de genoemde intenties te realiseren. Ook de valkuilen die ze tegenkwamen komen aan bod.
Twee maanden na de trail bespreken de individuele deelnemers het trail-rapport met de facilitator. Ze vertellen vooral hoe het was om terug te komen na de trail, zowel thuis als op het werk. Er wordt dan ingegaan op hoe de essenties van de trail-ervaringen in de praktijk zijn gebracht en welke acties zijn ondernomen om de intenties te realiseren. Ook worden de mogelijkheden van een vervolg coaching traject bekeken. De praktijk leert dat trail=groepen regelmatig samenkomen. Vaak jarenlang.
De basis van het promotieonderzoek
Het promotieonderzoek naar de effecten van de wildernis trail op leiderschapstransformatie is gebaseerd op drie empirische studies.
1. Uit de eerste studie, op basis van een kwalitatieve content analyse van bijna honderd trailverslagen (n = 97), kwam naar voren dat piekervaringen leidden tot essentiële inzichten tijdens de trail. Een deelnemer schreef bijvoorbeeld: “Ik voelde diep dat gemeende en volledige aandacht voor de ander essentieel is, met al mijn zintuigen, zoals ook nodig is in de wildernis".
De intenties, voortvloeiend uit de inzichten, bleken vervolgens vrijwel een-op-een te resoneren met de vier componenten van authentiek leiderschap. Een deelnemer schreef:“… Ik zal meer mijn emoties laten zien. Emotie geeft kracht, heb ik ontdekt. Hoewel het me kwetsbaar maakt, maar die kwetsbaarheid maakt me tot wat ik ben ...”
2. De tweede, kwantitatieve, studie (n=66) testte longitudinaal intra-persoonlijke verandering naar authentiek leiderschap: vooraf, 3 maanden na, en één jaar na afronding van het programma. Alle componenten van authentiek leiderschap bleken significant te zijn toegenomen met een aanzienlijke effectgrootte (d = .7).
3. De derde studie omvatte een kwalitatieve content analyse van 36 interviews met oud-trailgangers die gemiddeld zes jaar geleden op trail waren geweest. Hieruit bleek dat alle deelnemers emotionele, episodische herinneringen hebben aan hun ervaringen in de wildernis. Herinneringen, die steeds als vanzelf blijken op te komen op momenten die ertoe doen, zoals uitdagende of stressvolle situaties. Volgens de deelnemers genereert dit gemoedsrust en geeft het richting aan hun leiderschap. En dit kan vrij vaak gebeuren, vertelden ze, soms zelfs dagelijks.
Zo zei een deelnemer: "Elke keer geeft het beeld van de stilte en het gevoel van kalmte in de bergen mij innerlijke rust, van waaruit ik nu met vertrouwen kan opereren."
Bovendien vonden de leiders dat sindsdien hun leiderschapsgedrag blijvend is veranderd. In hun organisaties heeft dit geleid tot vergroting van onderling vertrouwen, meer aandacht voor persoonlijke ontwikkeling, en daarmee vergroting van het creatief en innovatief vermogen wat mede leidde tot betere resultaten. Zoals éen van de geïnterviewden zei: “Ik praat nu veel meer over mijn gevoelens. En dat heeft een enorme impact. Ik ben gaan beseffen hoe belangrijk ruimte is voor mensen. En ik heb nu een veel bredere antenne; Ik heb veel meer oog voor een enorm spectrum aan signalen”. Een andere deelnemer voegde daaraan toe: "Ja, vanaf het moment dat ik terugkwam van de trail zeiden mensen dat ik een zekere ontspannen kalmte uitstraalde, een soort gemoedsrust dat zich diep in mij had verankerd, en dat ik steeds even de tijd neem om na te denken, even reflecteren."
Uitdaging voor MBA en Business schools
De studies van het promotieonderzoek suggereren dat ervaringen in de wildernis leiden tot een mind shift van leiders. Wilderniservaringen maken leiders beter.
Bij conventionele leiderschapstrainingen is de ervaring dat het vaak eenmalige gebeurtenissen zijn, zonder vervolgprogramma, waarvan het blijvende effect na verloop van tijd wegebt (honeymoon-effect). Dit promotieonderzoek heeft aangetoond dat programma’s in uitzonderlijke omstandigheden, met ruimte voor reflectie en de rol van emotie als sturende invloed op cognitieve processen, zicht biedt op blijvende verandering van leiderschapsstijl.
Ontwerpers van MBA-curricula en portfolio's van managementtrainingen, die maar blijven voortborduren op het ontwikkelen van op ratio- en cognitie-gebaseerde business-cases, zouden het lef moeten hebben om te experimenteren met leiderschapsreizen in de ongerepte natuur, zoals het incorporeren van deze FNL wildernistrails en zoals bijvoorbeeld bij NASA al gebeurt voor training en het opbouwen van vertrouwen in astronautenteams.
Boy van Droffelaar
Noten
- Van Droffelaar, B., & Jacobs, M. (2017). The role of wilderness experiences in leaders’ development toward authentic leadership. Leadership & Organization Development Journal, 38(8), 1144-1156.
- Van Droffelaar, B., & Jacobs, M. (2018). Nature-based training program fosters authentic leadership. Journal of Leadership Studies, 12(3), 7-18.
- Van Droffelaar (2020). The impact of a wilderness-based training program on leadership transformation (thesis). e-book>>
