Verdieping van chaosdenken : theorie en praktijk

• Een boek voor praktijkmensen
• De honger blijft
• De breedte van het palet

Een boek voor praktijkmensen

Het boek is een interessante verzameling van inzichten en aanpakken die, gesteund op complexiteitstheorie en echte ervaringen, vernieuwende inzichten geeft; uiteraard altijd alleen voor hen die hierin geïnteresseerd zijn. Het boek is illustratief, niet belerend. Maar het gaat wel zo ver om ook heel gedetailleerde methodieken voor te stellen voor hen die daadwerkelijk aan de slag willen gaan.

In een aantal hoofdstukken wordt in detail ingegaan hoe je bijvoorbeeld zelf-organisatie kan faciliteren. Praktijkgevallen worden besproken en handleidingen voorgesteld. Maar er worden ook keurig lessen getrokken uit de ervaringen en negatieve lessen worden niet geschuwd. Dat is lovenswaardig en het laat in elk geval heel veel leren toe. Managers die wat problemen hebben met het falen van  strak aangestuurde innovatieteams worden op hun wenken bediend.

Door deze aanpak is het ook best een aardig boek voor de "student" (van welke aard dan ook) die geïnteresseerd is in complexiteitstheorie en vooral worstelt met de toepasbaarheid van deze theorie in het bedrijfsleven. Ik heb weinig gezien waarin zo keurig precies dit aspect aan bod komt. Dus ook voor theoretici (in complexiteitstheorie) met een praktische interesse geeft dit boek bruikbare ideeën.

De honger blijft

De titel van het boek belooft wat en het boek levert ook duidelijk wat. Ik weet alleen nog niet zo zeker of geleverd wordt wat beloofd wordt in de titel. Dat is dan ook mijn grote kritiek op het boek. Behalve de bijdrage van Cor van Dijkum (absoluut aan te bevelen), is er bitter weinig theoretische verdieping van het chaosdenken. Het is misschien een te verdedigen keuze, maar dan zou je het niet zo in de titel moeten schrijven. En daar begint het al: gaat het nu om chaosdenken of complexiteitsdenken? De editors hebben duidelijk niet gekozen voor een theoretische verbreding of verdieping. Ze hebben naar mijn gevoel ook niet gezocht naar een praktische verdieping. Hun voorkeur gaat uit naar een praktische verbreding. Ik heb daar geen oordeel over, het is allemaal een keuze. Ik had enkel liever gezien dat het boek ook zo gepositioneerd zou zijn.

Het goede nieuws is dat er nog ruimte is om verder te gaan in zowel die praktische verdieping, waarbij meer gekeken zou worden naar hoe complexiteitstheorie echt werkt in de praktijk. De bijdrage van Hugo Meyers raakt dit even aan, maar gaat naar mijn gevoel net niet ver genoeg. Het is geen makkelijk onderwerp, maar wel eentje dat nodig is als we het gebruik van complexiteitstheorie voor de manager aannemelijker willen maken. Verder is er natuurlijk nog alle ruimte voor zowel theoretische verdieping (misschien niet zo aantrekkelijk), maar ook, en wellicht veel aantrekkelijker, theoretische verbreding.

Samengevat dus een leuk boekje voor de praktijkmanager, die wil zien hoe je in die praktijk, complexiteitstheorie kan toepassen. Mouwen opstropen en beginnen maar; dat is voor mij het devies van het boek. En dan nog even een zinnetje over elke afzonderlijke bijdrage.

De breedte van het palet

Zoals al gezegd, is de bijdrage van Cor van Dijkum (Onderzoek als schakel tussen de theorie en praktijk van het chaosdenken) de enige theoretische verdieping in het boek, maar wel erg lezenswaardig en leesbaar.

Gerdine van Ramshorts (Organiseren vanuit beweging) is verrassend wanneer ze beweging en dans vanuit chaosdenken tracht toe te lichten.  Dit hoofdstuk is toch iets meer gericht op de al geïnteresseerde lezer.

Peter Ramaekers (Chaos, complexiteit en besluitvorming) tracht een stukje verbreding aan te brengen binnen het 'klassieke' complexiteitskader. Hij introduceert begrippen als synchroniciteit, intuïtieve vaardigheden en zelfs technieken als de I Tjing. Dat is gewaagd, en hoewel ik er wel sympathie voor heb, zou het ook bij sommige lezers meer vraagtekens dan antwoorden kunnen oproepen. Het is ook wel weer een erg leesbaar en lezenswaardig hoofdstuk.

Peter Bootsma en Judith Lechner (Complexiteit: werkwijzen bij organisatieverandering) geven een goed overzicht van zelforganisatie en 'emergent behavior' in bedrijven. Ook dat is een leuke verbreding, temeer daar het toch een moeilijk onderwerp is. Wel heel speciaal is dat ze een tamelijk gedetailleerde methode aanreiken. Hoewel dit theoretisch gevaarlijk is ("hoe organiseer je zelf-organisatie ?") is het wel heel illustratief.

Hugo Meijer (Vernieuwend systeemdenken in organisaties) heb ik eerder al even aangeraakt. Het lovenswaardige van dit hoofdstuk is dat het tracht wat theoretische verdieping aan te brengen, bijvoorbeeld door het introduceren van complex adaptive systems, etc. Naar mijn gevoel slaagt het daar toch niet helemaal in. Het blijft een goed overzicht van de evolutie van het denken perse en van de verschillende denkscholen.

Paul van Koningsbruggen en Ben Immers (Verkeer en zelforganisatie) behandelen precies wat de titel belooft. Vooral het sterke argument tegen al te veel regelgeving (in het verkeer) ligt me nauw aan het hart. Het concept zelforganisatie in het verkeer is naar mijn gevoel goed uitgewerkt en kan ook voor andere toepassingen interessant zijn.

Maarten van Galen en Frans van Eijnatten brengen alweer een aardige verbreding, door complexiteitsdenken te plaatsen binnen een meer holistisch kijk op de mensen (en de bedrijven). Zij verhalen een real life ervaring met het introduceren van Wilber's bewustzijnskant van het holistische plaatje in een bedrijf. Spannend, eerlijk en door de lessen op het einde van het hoofdstuk ook extra gebruiksvriendelijk.

Het is altijd aardig als academici en praktijkmensen samen iets trachten te bouwen. Vanuit mijn persoonlijke interesse en overtuiging ben ik daarenboven steeds gecharmeerd als men tracht begrippen uit complexiteitstheorie toe te lichten, maar vooral toe te passen in het bedrijfsleven. Het interessante hiervan is dat je ook inderdaad een andere kijk op de werkelijkheid krijgt. En omdat we allemaal weten dat de werkelijkheid alleen maar bestaat bij de gratie van wat ieder van ons denkt dat de werkelijkheid is, kan 'Verdieping van chaosdenken' heel wat bedrijfsmensen nieuwe inzichten geven.

Jacoba de Boer, Jan Gieszen en Hans Pollen (Chaotisch beïnvloeden in het kader van onderwijsvernieuwing) trachten het complexiteitsdenken toe te passen op onderwijs en leren. Wellicht door mijn eigen betrokkenheid met dit onderwerp, had ik meer van dit onderwerp verwacht. Het introduceert keurig "leren" en "learner centered learning", maar laat veel kansen liggen dit meer nog te koppelen aan complexiteitsdenken en kennismanagement. Ik denk wel dat het mijn persoonlijk engagement is dat het voor mij iets minder aantrekkelijk maakt. Voor de geïnteresseerde lezer is het vast een goed overzichtsartikel.

Prof. dr. Walter Baets is Philips Chair in Information and Communication Technologies verbonden aan Universiteit Nyenrode en directeur van het Nyenrode Institute for Knowledge Management and Virtual Education (NOTION).

In onze rubriek RECENSIES vind u tal van bijdragen die u informeren over de theorie vorming op het terrein van management en organisatie. Hier volgen drie recensies die iets uitdrukken van de onbevredigende stand van zaken:

• Organisatie-verandering: Opgesloten in de verkeerde modellen!
  Bespreking van: Beer, M. & Nohria, N. (Eds.) 2000. Breaking the Code of Change. Boston, Mass.: Harvard Business School Press.
  Hans Strikwerda
  De code van organisatieverandering is nog steeds niet opengebroken! Een generatie van bekende namen als Weick, Pettigrew, Bennis en Argyris heeft daar niets aan kunnen veranderen. Het failliet van deze generatie is daarmee volgens Strikwerda aangetoond.
• Management Mythen
  Bespreking van F.G. Hilmer en L. Donaldson; Management, een herwaardering
  Robin Janszen
  Kritiek op bedrijfskunde die vaagheid propageert en de werkelijkheid simplificeert. Meehollen met modegrillen en management fads is een gevaarlijke bedreiging.
• O nee, niet nog een management-hype!
  De belofte van de complexiteitstheorie
  Coert Visser
  Het aantal boeken over de complexiteitstheorie neemt hand over hand toe. Coert Visser bespreekt hier enkele van de meest interessante boeken over deze nieuwe wetenschappelijke stroming.