Toekomst ontdekken

De toekomst voorspellen is niet mogelijk, maar we moeten wel op zoek gaan naar een plaats in de toekomst die het beste bij ons past. Dat geldt niet alleen voor ons persoonlijk, ook organisaties en de landen waarin we leven, moeten zich op de toekomst voorbereiden.

Op de Nederlandse Economen dag in oktober 2014 werd flink uitgepakt. Larry Summers, hoogleraar aan de Harvard Business School, voormalig minister van financiën van de Verenigde Staten en jarenlang adviseur van President Obama gaf zijn visie op de stagnerende economische groei. Hij noemde deze ontwikkeling ‘seculiere stagnatie’ omdat er geen model is die hiervoor een verklaring geeft. De economen hieven de handen vertwijfeld naar boven: hoe is het mogelijk dat een historisch lage rente, een beperkt investeringsvolume en hoge werkloosheid samen gaan. In de huidige tijd werken de productiefactoren kapitaal en arbeid niet goed samen. De Nederlandse economen bleven het antwoord schuldig. Maar wie De Ontdekking van de Toekomst leest, ziet de verklaring van de tegenvallende economische groei als het ware geboren worden. De technologische ontwikkeling, van oudsher een onderbelicht element in de gangbare economische modellen, is de oorzaak. Wie dieper spit ontdekt dat de computertechnologie die in de huidige tijd een dominante rol speelt, een niet of nauwelijks opgemerkte karakteristiek heeft: zij is exponentieel. Precies 50 jaar geleden werd de Wet van Moore geformuleerd: computerchips zullen iedere twee jaar tegen gelijkblijvende kosten 100% meer presteren. Deze wet is ook nu nog geldig. In onze smartphones zitten chips die het resultaat zijn van 25 verdubbelingen van de prijs-kwaliteitverhouding. En over twee jaar kunnen diezelfde chips twee keer zoveel als nu. Deze explosie van technologie heeft ons denken over de toekomst veranderd.

In de afgelopen jaren hebben bedrijven en overheden deze technologie vooral gebruikt om hun bestaande operationele processen beter en goedkoper te maken. Op dat punt is veel bereikt. Maar tegelijkertijd werden veel te veel dezelfde producten geproduceerd: 10 jaar geleden werden er te veel kantoren gebouwd, paprika’s geteeld, hypotheken verkocht en auto’s op de markt gebracht. Het gevolg was overproductie vanwege de hierbij achterblijvende koopkrachtige vraag. De economische ontwikkeling stagneerde. De werkloosheid nam snel toe. De robots die het werk overnamen, kregen de schuld.

Inmiddels keert het tij. Steeds meer producten die met de digitale technologie tot stand zijn gebracht, komen voor de markt beschikbaar.

Steeds meer ondernemingen realiseren zich dat zij te lang in de ban waren van hun eigen succes en worden zich bewust van het Kodak gevaar. Kodak, uiterst succesvol in de vorige eeuw, kende de digitale technologie beter dan wie dan ook. Het bedrijf had de patenten van de digitale camera in huis. Maar het product werd niet gecommercialiseerd, omdat de verkoop van goed verkopende filmrolletjes niet mocht worden gekannibaliseerd. In 2012 ging Kodak failliet. Ook andere bedrijven denken zoals Kodak. Producenten van fossiele energie hebben nog steeds geen belangstelling voor de exponentieel groeiende zonne-energie. En veel bedrijven kunnen niet omgaan met de burger die consument, kiezer en werkzoekende is en tegelijkertijd over steeds meer digitale informatiebronnen en apparatuur beschikt. Wie de toekomst niet kent, is hierop niet voorbereid. Er komt apparatuur waarmee mensen die verstoken zijn van een arts in hun omgeving zelf een aantal belangrijke medische tests kunnen uitvoeren. Nieuwe instrumenten waarmee analfabeten kunnen leren lezen schrijven en rekenen zijn ontwikkeling. De lijst is lang. Kortom: digitale technologie democratiseert. Wat we nu al weten, is niet te geloven.

De toekomst heeft veel van zijn geheimen prijsgegeven. En we weten inmiddels ook hoe je de toekomst moet verkennen: met een leeg vel papier.

Ga niet op zoek naar de bevestiging van hetgeen je al weet. Toepassing van de conventies uit het verleden leidt tot een tunnelvisie, een dusdanig sterke afbakening van het onderzoeksterrein dat de uitkomst een willekeurig karakter heeft. In de nieuwe wereld hebben mensen andere prioriteiten en andere omgangsvormen. De driedaagse werkweek die rond 2025 de gangbare praktijk zal zijn, geeft een nieuwe dimensie aan de tijdsbesteding van ons allemaal. Als het verrichten van betaalde arbeid niet meer het enige doel van het leven is, verandert de wijze waarop onze samenleving is ingericht. Er komen nieuwe instituties die de samenleving leefbaar moeten houden. Voor al deze onderwerpen zijn de belangrijkste ingrediënten aanwezig, maar het recept is nog niet opgesteld. Er is veel werk aan de winkel.

De kwaliteit van het leven op deze planeet is niet meer de verantwoordelijkheid van de zittende macht in politiek, cultuur en economie. Het zijn de mensen zelf die werk kunnen maken, het milieu kunnen beschermen en welvaart kunnen creëren.

De communicatie tussen de mensen is wereldwijd met 5 miljard bezitters van een mobiele telefoon inmiddels goed geregeld. Vooruitgang is niet zeker. Naarmate er meer mensen een ontdekkingsreis in de toekomst maken, is de transformatie naar een leefbare wereld van morgen beter gegarandeerd.

Wim de Ridder, futuroloog en hoogleraar toekomstonderzoek aan de Universiteit Twente. Auteur van De ontdekking van de toekomst  Dit boek verkent de technologische ontwikkelingen die de wereld de komende decennia zullen veranderen. Op basis hiervan zijn voor onder meer de gezondheidszorg, de industrie, de financiële sector en de overheid toekomstbeelden voor 2025 opgesteld die onze fantasie te boven gaan.