Terug naar de middeleeuwen

Bezittingen, boeken en boten, kunnen door auteursrecht en justitie niet meer worden beschermd tegen grensoverschrijdende kapers en roversbenden. Stadsmuren als georganiseerde bescherming van kleine eenheden keren terug als firewalls. Ook de schandpaal, bashing, verschijnt op Internet: justitie en burgers publiceren foto’s van ‘verdachten’ en zwarte lijsten van bijvoorbeeld minder veilige luchtvaartmaatschappijen, wanbetalers en pedo’s zijn inmiddels common practice.

U en ik kunnen gewoon vogelvrij worden verklaard en vermijden angstvallig de leprozenvalleien. Het is oppassen want het verleden blijft voor altijd bekend. Woont u trouwens ook in een versterkte burcht met eigen lansknechten op uw voorplein, the gated community met eigen veiligheidsdienst? Peter R. de Vries en de grote groei in particuliere veiligheidsdiensten laten zien dat ook veiligheid weer een uitdaging voor de burger zelf is geworden en niet meer van de Staat.

Het meestal management gedreven paradigma “oud stuurt nieuw” werkt niet meer. Het leiderschaps gedreven “nieuw stuurt oud” schuiven we (nog) even voor ons uit alhoewel president Obama een hoopvol begin heeft gemaakt. De middeleeuwse “felheid van het dagelijks leven” en “rauwe werkelijkheid”, om met Huizinga te spreken - executies op Youtube- lijken terug te komen.

Individuele zelfbeheersing en veiligheid worden steeds meer een persoonlijke verantwoordelijkheid in plaats van een Staatszaak, zij het dat deze nieuwe werkelijkheid in Den Haag nog niet helemaal zo gezien wordt. Zijn totale verhuftering en ‘korte lontjes’ echt de toekomst?”

In 2001 schreef ik dat als gevolg van Internet de samenleving steeds meer middeleeuwse trekjes vertoont en zal gaan vertonen. Uiteraard is dit ‘maar’ een beeld maar als ik naar buiten kijk vind ik het beeld steeds relevanter met al die digitale struikrovers. Vandaar dat ik de metafoor in geactualiseerde vorm graag nog eens aanbied. Ik hoop dat het bijdraagt vele los staande ontwikkelingen meer in samenhang te zien en daarmee onze tijd beter te begrijpen. Onderweg presenteer ik u eerdere bijdragen als bron bij wijze van verantwoording en om u deelgenoot te maken van mijn eigen zoektocht en de wortels van dit verhaal.

Doordat met het Internet plaats en tijd, en in hoge mate ook kosten, als belangrijke factoren in het proces van informatieoverdracht min of meer wegvallen, verschuiven machtsstructuren en ontstaan allerlei parallellen met middeleeuwse structuren, organisaties en werkwijzen. Sterker, het trekken van deze parallellen biedt bedrijfsleven, onderwijs, beleidsmakers, mogelijkheden sneller en grondiger nieuwe ontwikkelingen te begrijpen en als belangrijk of niet belangrijk te kwalificeren in de eigen beleidskeuzes.

De kleine gemeenschap van de middeleeuwen, waar binnen de community iedereen alles van iedereen wist (perfect recall) en geruchten gingen als een ‘lopend vuurtje’, maakt plaats voor grote databases en geruchtvorming via Hyves. We weten misschien nu nòg wel meer van elkaar terwijl je je verleden nu echt niet meer kunt uitwissen. Social networks als virtuele ontmoetingsplaatsen zoals markt en dorpspomp. In Idols-programma’s als de virtuele variant van de kermis kan jij je ‘presenteren’ zoals je vroeger je publiek kon vermaken op een boerenkar als podium, de oorsprong van de toneelvoorstellingen. Webcams en imperator Google als zichtbare moderne verschijningsvormen van de ‘alomtegenwoordigheid’ en ‘alwetendheid’, die vroeger aan kerk en religie werden toegedicht. Continue connectie door twitter met het cyber Engels als “lingua franca’. Via e-mail zijn tijd en afstand uitgeschakeld. Een anonieme hacker ergens in de wereld is in no time opgespoord. De wereld als global village. Ebay en marktplaats als de stapelplaats van weleer en revival van de ruileconomie: barter is back! In de bankenwereld het zelfde verhaal. Boober.nl, smava.de, zopa.uk zijn allemaal marktplaatsen voor geldleningen die passen in de revival van barter[2]. De eigen stookplaats ten behoeve van de energievoorziening komt terug ten koste van de huidige collectieve voorzieningen. Ook de echt slimme stekker die uw overschot aan stroom vanuit uw privé brandstofcel of zonnecollector straks in uw garage of de windmolen koppelt aan mijn tekort (de software is beschikbaar!) is een stap naar een peer-to-peer barter structuur. Terug naar de moestuin, zeg maar. Ik verwacht ook dat het niet lang meer duurt of onze verzekeringen worden weer georganiseerd via internet zoals vroeger via de collecte in de kerk. Overzichtelijk, eenvoudig, verbindend en betekenisgevend.

De pest is terug. In het Internettijdperk gaan virussen met dezelfde verwoestende snelheid rond waarbij ook virusscanners alleen kunnen volgen en niet voorkomen. Bezittingen, boeken en boten, kunnen door auteursrecht en justitie niet meer worden beschermd tegen grensoverschrijdende kapers en roversbenden. Stadsmuren als georganiseerde bescherming van kleine eenheden keren terug als firewalls. Ook de schandpaal, bashing, verschijnt op Internet: justitie en burgers publiceren foto’s van ‘verdachten’ en zwarte lijsten van bijvoorbeeld minder veilige luchtvaartmaatschappijen, wanbetalers en pedo’s zijn inmiddels common practice. U en ik kunnen gewoon vogelvrij worden verklaard en vermijden angstvallig de leprozenvalleien. Het is oppassen want het verleden blijft voor altijd bekend. Woont u trouwens ook in een versterkte burcht met eigen lansknechten op uw voorplein, the gated community met eigen veiligheidsdienst? Peter R. de Vries en de grote groei in particuliere veiligheidsdiensten laten zien dat ook veiligheid weer een uitdaging voor de burger zelf is geworden en niet meer van de Staat. In het zelfde patroon naar “ont-stating”, de afnemende invloed van de staat, zit de toenemende roep om meer invloed van de burger op de rechtspraak. Het TV programma ‘de rijdende rechter” is er het symptoom van. Helaas is digitaal lynchen en martelen ook een feit. Het haalt zelfs nauwelijks nog de voorpagina van onze kranten.

Ik voorspel u een toenemend aantal kruistochten en vele waarde- en normen debatten. Of we daar toleranter of gelukkiger van worden? Er is een grote toekomst voor de leenheer, bijvoorbeeld de franchisenemer en, helaas, een sterk gilde van roofridders. De eeuwenlange strijd tussen religie en Staat is een nieuwe ronde ingegaan.

De pest is terug zei ik. Helaas geldt dat óók in de medische zin. Stap voor stap rukken infectieziekten op in de westerse wereld dankzij tegen antibiotica resistente bacteriën. Via het stimuleren van globaal denken en handelen draagt internet daar indirect aan bij. Boze geesten zijn ook terug al noemen we het anders.

Dan de wetenschap. Hoe veel wetenschappelijker is wetenschap geworden? Als u Gregory Bateson hebt gelezen weet u wat ik bedoel[3]. Ik heb veel respect voor de praktische en theoretische verworvenheden. Maar hoever zijn we in wetenschappelijke attitude nu echt verwijderd van de Aristoteliaanse Middeleeuwen? Hoe waardevrij en empirisch gefundeerd is wetenschap echt? Denkt u eens aan het huidige ‘modelplatonisme’ zoals Hans Albert dit noemde, van bijvoorbeeld de mainstream macro-economie?[4]

Internet zal het respect voor het ambacht herstellen De ambachtsacademie is inmiddels opgericht. Omdat de klant een keus heeft moet je als leverancier gewoon weer goed worden in je vak. Oude gildenstructuren herleven. Alleen heet het anders (incrowd, virtual community, closed user group, gecertificeerd RC, RI, RA, MBA, DBA, Business Process Platform, etcetera).

Net als in de gilden leiden meester-professionals leerling-professionals op en vestigen zich, ondanks alles, fysiek bij elkaar in de buurt. Het bedrijfsleven neemt in toenemende mate de regie in alle vormen van onderwijs over. Bijvoorbeeld de Lemniscaat School of Management biedt je niet alleen je MBA maar ook een doctorsgraad (DBA) zonder bij wijze van spreken een universiteit van binnen te hoeven zien, is een ‘private initiative’. De ‘bakkerstraat’ komt terug in de vorm van regiogebonden economische activiteit (‘Silicon Valley’). Het zelf-roosteren, ook wel individueel roosteren genoemd als onderdeel van het bredere fenomeen van ketenomkering, neemt snel toe: van werk van de baas naar baas over het werk Als voorbeeld noem ik de ‘BuurtZorg’. Dit is een snel groeiend initiatief waar professionals van achter de keukentafel de zorg voor de Thuiszorg klant regelen, past helemaal in dit beeld. Hierin zien we een voorafschaduwing van de toekomst[5].

Ook het bedrijfsleven zelf krijgt steeds meer een gilde en netwerkstructuur. Er zijn nu 800.000 ZZPérs in Nederland en het aantal is snel groeiend. De rechtspersoon bestond niet in de Middeleeuwen als juridische figuur en waren de mensen binnen de schaal waarop men toen dacht veel meer aangewezen op de netwerken van ‘ZZP professionals’. Gilden dus. Herkent u het? Rangen en standen worden zichtbaarder: de een mag meer dan de ander. Komt de tribale samenleving terug? McLuhan zei al in de jaren ’60 dat we teruggaan naar het stamverband. Voelt u zich trouwens wel eens “horig”?

Achter al deze ontwikkelingen ligt nog een trend, namelijk dat met de versnelling in de communicatie ‘storytelling’ een opleving beleeft. De dichter des vaderlands als nieuwe minstreel. We gaan weer terug naar de tijd vóór de uitvinding van het boek waar de schrijver direct contact heeft met zijn lezers en schrijven meer en meer blogging wordt met een grote aandacht voor beelden. Blogging als de nieuwe zeepkist.

We beleven een revival van het mecenaat als gevolg van een zich terugtrekkende overheid in het sponsoren van cultuur, zij het dat deze beweging nu even hapert door de ‘financial troubles’. Joop van den Ende heeft bij velen cultuur in hun leven gebracht. KPN sponsort het van Gogh museum.

Zoals aan het eind van de Middeleeuwen de opkomende burgerij de tot dan regerende adel aan de kant schoof als regerende klasse zo is het wachten erop dat de burgerij de politieke klasse helemaal omzeilt via de nieuwe structuren of zelfs overvleugelt via eigen politieke initiatieven, via opkomst van het directe referendum, of via, jawel, de gekozen burgemeester. Pim Fortuyn was de eerste en was hem bijna gelukt. Wie volgt?

Referendum: Wisdom of the Crowd heet dat nu. Of knowledge democracy. In feite is al heel veel beleid geprivatiseerd omdat ten departemente vaak aan twee kanten van de tafel toch al externe consultants het werk doen. In feite zijn we niet alleen getuige van een financiële crisis maar ook, dicht daaronder met een crisis rond de legitimatie van de Staat. De beschermende Vadertje Staat is er niet meer en er is nog niets voor in de plaats gekomen. De verhouding van de burger tot de Staat is aan het schuiven. De Staat kan zelfs pensioenen en AOW niet meer beschermen en weet het ook niet meer. Topdown initiatieven werken nauwelijks meer. Internet democratiseert innovatie. “End user gedreven content” heet dat tegenwoordig, recent vormgegeven in het burger innovatie-initiatief www.beleid20.nl. En het aantal institutionele arrangementen dat dreigt vast te lopen neemt hand over hand toe. De financiële wereld is er het symbool van. Ik ben van mening dat bijvoorbeeld het mondiaal terrorisme een uiting is van het aldus ontstane machtsvacuüm[6]. Criminele netwerken kennen geen grenzen. Landen en (politie)- organisaties wel. Interessante tijden!

Het meestal management gedreven paradigma “oud stuurt nieuw” werkt niet meer. Het leiderschaps gedreven “nieuw stuurt oud” schuiven we (nog) even voor ons uit alhoewel president Obama een hoopvol begin heeft gemaakt. De middeleeuwse “felheid van het dagelijks leven” en “rauwe werkelijkheid”, om met Huizinga te spreken – executies op Youtube- lijken terug te komen. Individuele zelfbeheersing en veiligheid worden steeds meer een persoonlijke verantwoordelijkheid in plaats van een Staatszaak, zij het dat deze nieuwe werkelijkheid in Den Haag nog niet helemaal zo gezien wordt. Zijn ‘korte lontjes’ echt de toekomst? Ook kinderen groeien steeds minder op in een veilige cocon en worden steeds vroeger met alle aspecten van het leven geconfronteerd[7]. Het lijkt wel soms wel alsof Lea Dasbergs ‘jeugdland’ en passant ook verdampt en ook dat hebben we eerder gezien. Welkom back in de ‘risk society”.

Wat leren we hier nu van? Voor mij is de les dat ‘oud stuurt nieuw’ niet meer werkt en “nieuw stuurt oud” er nog niet is. Dat creëert een gevaarlijk beleidsvacuüm. Ik hoop dat het trekken van deze parallel van onze tijd met de middeleeuwen in deze column , hoe staccato en onvolledig ook, helpt om deze tijd te begrijpen en om de transitie van ‘oud stuurt nieuw’ naar ‘nieuw stuurt’ oud te versnellen en te vergemakkelijken

Wat ik in 2001 zei: na de middeleeuwen kwam de gouden eeuw. Laten we daar maar vanuit blijven gaan..

Welcome back in the Middle Ages! Ziet u nog meer parallellen of vindt u dit flauwekul?? Laat het me weten!