In de Rotterdamse haven heeft actiegroep Geef Tegengas opnieuw het havenspoor geblokkeerd. De politie en ME grepen snel in en verwijderden zo'n 200 demonstranten bij de Vondelingenweg. De groep verwijt de haven medeverantwoordelijkheid voor oorlogen en klimaatverandering. Na XR-acties bij de sluizen in IJmuiden is duidelijk hoe kwetsbaar onze kritieke infrastructuren zijn.

Het spoor is een strategische levensader van Nederland. Als die ader uitvalt, stopt niet alleen het openbaar vervoer, maar ook de aanvoer van goederen, energie en militair materieel. De huidige dreigingen laten geen ruimte voor afwachten.

Defensielogistiek

De trein is al eeuwenlang ook een militair instrument. Van de troepentransporten in de Eerste Wereldoorlog tot de NAVO-oefeningen van vandaag: wie controle heeft over het spoor, beheerst de logistiek van oorlog en vrede. In Nederland is dat besef grotendeels vervaagd. Ons spoorsysteem is geoptimaliseerd voor efficiency, punctualiteit en lage kosten; niet voor robuustheid en paraatheid. Dat was logisch in een stabiele wereld, maar die wereld is voorbij.

De oorlog in Oekraïne, cyberaanvallen op Europese infrastructuur en recente sabotagepogingen op het Nederlandse spoor tonen aan dat vitale infrastructuur een doelwit is geworden. Tegelijk neemt de militaire transportbehoefte toe. Als NAVO-lidstaat heeft Nederland een rol als aanland- en doorvoerland voor bondgenoten. Het spoor moet daarom in staat zijn om binnen dagen grootschalige militaire verplaatsingen te faciliteren, ook onder dreiging.

Vandaag kan dat niet. Het systeem is te kwetsbaar en te krap. Een enkele militaire trein kan een hele corridor uren stilleggen; meerdere transporten leggen het civiele vervoer plat. Technische ruimtes en energievoorzieningen kennen vaak geen redundantie. Spoorobjecten liggen open en toegankelijk, digitale systemen zijn kwetsbaar voor hackers en herstel bij sabotage hangt af van een paar teams specialisten. Dit is geen scenario meer voor een papieren rampenoefening, maar een reëel risico voor onze nationale veiligheid.

Een weerbaar spoor vraagt militaire logica

Vanuit militair perspectief betekent weerbaarheid: kunnen blijven opereren onder druk. Niet alleen voorkomen dat iets stukgaat, maar zorgen dat de operatie doorgaat als het misgaat. Dat vergt denken in drie lagen:

1. Preventie: fysieke beveiliging, cyberbescherming en informatiegestuurde detectie van verdachte activiteiten.

2. Absorptie: noodsystemen, reservecapaciteit en alternatieve routes om tijdelijke verstoringen op te vangen.

3. Herstel: snel herstelvermogen, eigen storingsdiensten en bevoorrading van kritieke onderdelen.

Voor Defensie betekent dit dat het spoor niet langer een civiele voorziening is die men incidenteel mag gebruiken, maar een strategische capaciteit die structureel deel uitmaakt van nationale paraatheid. De militaire logistieke keten (van haven tot rangeerterrein en grenscorridor) moet op orde zijn, met gegarandeerde capaciteit, interoperabiliteit en beveiliging.

Investeren in robuustheid

Het adviesrapport Impactanalyse Weerbaarheid en Militaire Mobiliteit van het Nederlandse spoor schat de benodigde investering op minstens 600 miljoen euro. Dat bedrag lijkt fors, maar de baten zijn dubbel: meer veiligheid én meer betrouwbaarheid voor civiel vervoer. Denk aan versterkt toegangsbeheer, slimme cameradetectie, anti-drone-systemen en digitale monitoring. Aan mobiele noodsystemen waarmee treinverkeer na sabotage binnen dagen weer kan worden opgestart. Aan langere sporen in havengebieden, meer rangeercapaciteit en het verwijderen van obstakels zodat 740-meter-treinen (de NAVO-standaard) zonder vertraging kunnen rijden.

Het gaat om dual-use investeringen: maatregelen die militair noodzakelijk zijn, maar ook de civiele logistiek versterken. Een robuuster spoorsysteem vergroot immers niet alleen de militaire slagkracht, maar ook het economisch vestigingsklimaat.

Bestuur en uitvoering moeten in de pas lopen

Weerbaarheid is nu nog geen onderdeel van het Basiskwaliteitsniveau Spoor. Dat is het minimumniveau voor beheer en onderhoud. Zolang dat zo blijft, blijven militaire eisen optioneel en afhankelijk van goodwill. ProRail en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat moeten samen een weerbaarheidsstrategie vastleggen met duidelijke doelen, budgetten en doorzettingsmacht. Binnen ProRail hoort weerbaarheid net zo vanzelfsprekend te zijn als punctualiteit.

Daarnaast is er personele slagkracht nodig: voldoende specialisten voor herstel, cyberbeveiliging en incidentenbestrijding. In crisis moet ProRail direct kunnen opschalen, desnoods met een eigen storingsdienst. Oefenen hoort daarbij: realistische simulaties met Defensie, vervoerders en veiligheidsdiensten om knelpunten te testen en procedures te stroomlijnen.

Geen tijd te verliezen

We moeten de stap zetten van efficiënt spoorbeheer naar strategisch infrastructuurbeheer. Van kostenminimalisatie naar veiligheidsmaximalisatie. Van civiele vanzelfsprekendheid naar militair bewustzijn. Een weerbaar spoor is geen luxeproject, maar een noodzakelijke verzekering van onze vrijheid. Want wie zijn spoor laat stilstaan, zet ook zijn veiligheid op het spel. Laat de acties van Geef Tegengas afgelopen weken een wake-up call zijn.

Walther Ploos van Amstel.

Lees ook: Dreiging vraagt om versterking van de krijgsmacht én de defensie-industrie

Foto: Ministerie van Defensie