Pontius Pilatus, klokkenluiders en de bouwfraude

Een paar weken geleden hoorde ik ’s morgens op de radio de voorzitter van de landelijke vereniging van directiesecretaresses. Zij werd geïnterviewd naar aanleiding van de verklaring die een voormalige collega van haar had afgelegd voor de parlementaire enquêtecommissie bouwnijverheid. Ex-secretaresse Van Gelder van installatiebedrijf Unica had de commissie duidelijk gemaakt dat de praktijken van de grote installatiebedrijven nauwelijks verschilden van die van de grote bouwondernemingen. Ook hier vooroverleg, onderlinge prijsafspraken en verdeling van de markt. Volgens Van Gelder, een klokkenluider zonder pretenties, waren velen van deze ‘koffierondes’ op de hoogte. Bij eventuele invallen van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) hanteerden de receptionistes codes en wachtwoorden om het personeel te waarschuwen. Voor een secretaresse zat er niet veel werk aan die ‘koffierondes’, want notulen werden er niet gemaakt en de bijeenkomsten waren zo geheim dat de afspraken daarvoor niet in de agenda kwamen.
Van Gelder verklaarde tegenover de commissie dat zij ‘last kreeg van gewetensbezwaren. Niemand deed er wat aan.’ Van Gelder wel. Zij stapte naar een advocaat, maar die ontraadde haar met klem aan dit alles ruchtbaarheid te geven. Daarna belde ze de NMa, maar daar kreeg ze naar eigen zeggen ‘nul komma nul reactie’. Zo kwam ze bij de enquêtecommissie terecht.
Na deze lange inleiding vroeg de radioverslaggever aan de voorzitter van de landelijke vereniging van directiesecretaresses of zij hetzelfde zou hebben gedaan als Van Gelder. Toen werd het heel stil. Achterin mijn tuin hoorde ik een vlinder vliegen. In het hoofd van de voorzitter van de landelijke vereniging van directiesecretaresses dreigde een frontale botsing tussen loyaliteit, integriteit en de eigen positie. Ze dacht aan al die verhalen die ze in de loop der jaren nooit had gehoord van haar collega’s, omdat de loyaliteit van secretaresses tegenover de baas nu eenmaal boven alle twijfel is verheven. Ik had al nergens meer op gerekend toen ik plotseling hoorde: ‘Ja, ik denk dat ik dat ook wel gedaan zou hebben.’
Ik heb overigens meer begrip voor al die secretaresses dan voor al die hoge ambtenaren en al die bewindslieden die in de loop der jaren kans hebben gezien de hele Europese boterberg op hun hoofd te laten smelten. Of ze waren heel dom of ze moeten jarenlang van zaken hebben geweten die niet deugden en waarvoor de burger braaf zijn belastinggeld heeft betaald. Maar voor al deze mensen gold blijkbaar dat zwijgen goud was.
Nog dit jaar verklaarde een voormalig hoofd van Rijkswaterstaat tegenover NRCHandelsblad dat hij niet hoefde te weten hoe de aanbesteding tot stand was gekomen, zolang de prijs die de bouwers vroegen maar redelijk was. Wat de gevolgen zijn van een dergelijke Pontius Pilatus-houding, heeft de enquêtecommissie intussen genoegzaam aangetoond.
Maar intussen zit ex-secretaresse Van Gelder thuis, want ondanks haar moedige daad waarbij haar integriteit het won van loyaliteit aan de baas en de bekommernis om haar eigen positie, zijn klokkenluiders niet populair. Niet bij hun superieuren, niet bij hun collega’s en al evenmin bij p&o’ers. Het is toch te gek voor woorden dat je gestraft wordt voor je integriteit. P&o’ers zouden deze mensen juist in bescherming moeten nemen en daarover met een gezamenlijke verklaring moeten komen.
Europees ambtenaar Paul van Buitenen kreeg een lintje voor zijn ‘poging tot goed beheer van gemeenschapsgelden’, de Duitse krant die Zeit typeerde hem als ‘het geweten van Europa’ en van de Europese Vereniging van Belastingbetalers kreeg hij een prijs voor zijn strijd tegen de verkwisting, maar hij moest wel in Brussel de helft van zijn salaris inleveren en werd daar vervolgens weggepest. Nu kan hij in Breda voor een derde van zijn oorspronkelijke salaris aan de slag als financieel controleur bij de politie. Zoveel is eerlijkheid waard.
Maar er gloort hoop nu minister Heinsbroek – u weet wel, die man van Arcade – zich gaat inzetten voor het herstel van normen en waarden. Op zulke mensen kun je bouwen.