Leiderschap, een Carrière(r)eis?

https://youtu.be/5B7e4AeSR18

Artikelen over leiderschap zijn er voldoende te vinden op het internet. Het is een veelgebruikt topic op sites die managementinzichten delen. Dus hoewel het onderwerp mij fascineert, zou je zeggen daar valt dan ook niet nieuws over te melden? Dus waarom een blog over leiderschap starten zou je zeggen? Toch denk ik dat de insteek van deze blog in ieder geval een fronsende wenkbrauw op zou kunnen leveren binnen het perspectief van de leiderschap doctrine. Want waar de (organisatie) psychologie meterslange boekenkasten vult met inzichten over dit thema zou ik het effect van al die wijsheid op de praktijk binnen (de top van) organisaties best eens willen testen. Of minstens willen beproeven of moderne ontwikkelingen in leiderschap leiden tot betere leiders in de top van organisaties.

Praten we over moderne inzichten dan zijn concepten als Dienend Leiderschap, Situationeel Leiderschap en Authentiek Leiderschap de laatste jaren populair, met als kenmerk dat het allemaal wat minder sturend en directief mag. “Nieuwe leiders” laten het allemaal meer gebeuren en sturen aan op zelfsturende teams en werken meer met doelen dan met taken, waarbij ook de spreekwoordelijke apenrots tot het verleden zou behoren. Het gaat er vooral om volgers te winnen in het kader van het bereiken van doelen. Hoewel sommigen daarbij cynisch spreken van Prozac Leadership zou ik zeggen dat het hier in theorie om inspirerende inzichten gaat. Maar werkt deze ontwikkeling ook door in de top van organisaties?

Wellicht het meest (tegen)sprekende en dankbaar voorbeeld in deze context is de leiderschapsstijl van Donald Trump, president van (voorheen?) het machtigste land van de wereld. Iemand die zo laat het zich aanzien zich maar weinig aantrekt van zijn spindoctors en adviseurs, te zien aan zijn primaire twitter berichten, autoritaire reacties bij persconferenties en zijn ontwrichtende statements. Zijn manier van leiden levert absoluut volgers op, in de meest ruime zin van het woord. Je wilt gewoon lezen, horen en zien wat hij “nu weer” heeft geroepen en wat de pers, de politiek en de publieke opinie dagenlang gaat bezig gaat houden. Op twitter heeft @realDonaldTrump meer dan 86 miljoen volgers!

Iets meer onder de radar zijn er legio voorbeelden aan te wijzen binnen het bedrijfsleven. Vele auteurs halen succesvolle CEO’s aan als voorbeeld waar het gaat om “nieuw leiderschap”. Leiderschap benodigd in een VUCA wereld, hetgeen staat voor Volatile, Uncertainty, Complexity en Ambuigity. Interessant daarbij is dat in de afgelopen decennia nieuwe industrieën nieuwe leiders hebben voortgebracht. Innovatievermogen lijkt dan ook een nieuw element te zijn waarlangs de “nieuwe leider” wordt afgemeten, met in de Forbes top honderd leidende namen als Elon Musk, Jeff Bezos en Tim Cook.  Maar grote debacles in het verleden wijzen uit dat niet alle topmanagers even succesvol zijn. Leuk feitje overigens is dat CEO’s met bovenmatig dure huizen in de praktijk vaak baas zijn van slecht presterende bedrijven, een opmerkelijke correlatie. “Fakenews” roept Donald vanaf zijn Trumptower!

Binnen onze challenge is het belangrijk af te vragen waaraan dan de mate van succes van grote leiders wordt toegedicht. Is veel geld verdienen voor een organisatie, of het winnen van stemmen in de politiek maatgevend voor succesvol leiderschap? Of is medewerker tevredenheid een goed meetinstrument in deze? Of zoals hierboven opgemerkt innovatievermogen? Of het aantal volgers dat de leider heeft op Twitter, Facebook of Instagram zoals de 86.000.000 plus van onze Donald? Is populariteit een must have voor een goed leider, zelfs als dat leidt tot populistische karaktertrekken, king of the oneliner?

Veel artikelen over leiderschap gaan niet zo zeer over de prestaties die een leider moet laten zien, maar over eigenschappen die leiders zouden moeten bezitten. Karaktereigenschappen, soft skills, analytisch vermogen, empathie, om er maar een maar te noemen. Zo zijn er vele meer te noemen vanuit vele invalshoeken. Volgens Bill George is het niets van dit alles en komt het succes niet vanuit karaktereigenschappen, stijlen of skills, maar ontstaat leiderschap uit het levensverhaal, zo concludeert hij uit een onderzoek naar zo’n 125 succesvolle leiders. Dit zou betekenen dat het verwerven van leiderschapsvaardigheden, niet zozeer aan te leren valt, maar meer op te doen op onze carrièrereis.

Misschien moeten we de vraag eens omdraaien, wat maakt een slecht leider? Is een medewerker ontevredenheid onderzoek wellicht een goed meetinstrument? Onder Donald Trump zijn er nogal wat mensen al dan niet vrijwillig afgehaakt. Maar om zaken niet te verwarren, misschien niet de beste leidinggevende, is Donald Trump dan wel een heel goede leider? Kunnen we een leider dan wellicht toch afmeten aan zijn prestaties? Ook dit lijkt echter niet een echt valide onderbouwing van het begrip leiderschap als we Trump zouden afrekenen op het nakomen van verkiezingsbeloften. Waar het gaat om integer en authentiek leiderschap is het heel interessant om nog eens naar de uitzending van Zembla te kijken over het granulietdossier. Niet alleen een schandaal waar de geschiedenis zich maar weer eens herhaald, maar in de zin van leiderschap ook interessant dat ondanks het gebrek aan integriteit sommige leiders zich toch in die top weten te handhaven.

Moeilijk verhaal dus dat leiderschap. Zowel aan de voorkant van de eigenschappen als de achterkant van al dan niet af te meten prestaties, er lijkt geen eenduidig beeld te trekken over wat een groot leider moet hebben of doen en zelfs of je ze na een aantal “f*ck ups” nog wel wegkrijgt.

In dit kader mag narcisme ook wel even over de bühne worden gebracht. Een onderzoek van de Barbara Nevicka aan de Universiteit van Amsterdam in 2019 ging in op de opkomst van narcistische leiders en hun functioneren. Ook hier valt de naam Trump, niet verwonderlijk, maar ook van die van Johnson. Wat is dat toch met dat haar? Het behoeft geen betoog dat de genoemde opkomst ook gaat over CEO’s en andere managers hoog in organisaties. Interessant is niet alleen dat narcistische leiders charismatisch overkomen, vaak visionair lijken te zijn en vooral dominant (overigens wordt narcisme als een persoonlijkheidsstoornis gezien), maar vooral dat onzekere mensen positief tegenover juist deze eigenschappen staan. Dat zou iets kunnen zeggen in welke toestand Amerika en Engeland zich bevinden. Nog interessanter is dat na een charismatische start narcistische leiders niet beter presteren en ook hun organisatie niet beter maken (zacht gezegd, want in veel gevallen maken zij er een puinhoop van). Hoewel sommige eigenschappen, zoals charisma, dominantie best nuttig kunnen zijn, zeker als meer symbolische leiders, zijn de meeste deskundigen er wel over eens dat narcistische leiders killing zijn voor organisaties en zeker voor mensen om hen heen. Wegwezen is dan ook het meest gehoorde advies indien geconfronteerd met een narcistische baas.

Ik ben er tijdens mijn reis van overtuigd geraakt dat het aanleren van vaardigheden en het hebben van bepaalde karaktereigenschappen echt wat toevoegt aan het vak van leidinggeven. Maar in hoeverre dit ook geldt voor leiderschap is maar zeer de vraag. Ik kan mij vinden in de gedachte dat leiderschap voort komt uit je levensreis en je drive om resultaat te halen of misschien wel om mensen te helpen. Technieken en inzichten zullen je daarbij zeker helpen. Tegelijk vragen verschillende situaties, settings om een ander type leiderschap. Het is dus goed om inzichten op te doen en meerdere stijlen te kunnen toepassen. Mijn ervaring zegt dat leiders met slechts 1 dominante stijl een korte houdbaarheidsdatum hebben (in dat licht bezien is de race om het Witte Huis met Tump en Biden een heel interessante). Hersey’s Situationeel Leiderschap vormt qua gedachtelijn daarbij een goede basis, aangevuld met moderne inzichten die ingaan op het winnen van volgers. Leiderschap staat of valt immers met volgerschap, zonder volgers kun je alleen jezelf leiden of wordt leiden beleden met een lange ij. Dus wellicht is de beste omschrijving van leiderschap “de kunst van het hebben van volgers”. Toch maar een Instagram of Twitter account?

Arend Profijt MoSHE, MPM