De kaasstolp van Delfzijl

Burgemeester Appel van Delfzijl heeft dinsdagavond 14 februari haar vertrek aangekondigd. Volgens haar zijn de verhoudingen met het college en de gemeenteraad fundamenteel verstoord. Appel is de derde burgemeester in 3 jaar. Annemarie Jorritsma, als interim-burgemeester haar voorgangster, waarschuwde al voor een nieuwe bestuurscrisis. Wie dit leest moet bijna wel het gevoel krijgen dat hier ten onrechte iemand geslachtofferd is. En de vraag die rijst is of het wel goed is gegaan en wat nu verder.

Als Appel in Amerika is nemen de drie wethouders een besluit om haar de portefeuille personeel en organisatie te ontnemen. Zij verwijten haar dat ze buiten hen om heeft onderhandeld over een vertrekregeling van de gemeentesecretaris. Dat wordt vervolgens telefonisch door één van de wethouders aan haar meegedeeld. Terwijl Appel in Amerika is geven de wethouders openbare verklaringen af over hun actie. Appel besluit versneld terug te keren uit Amerika. Bij terugkomst blijkt haar woordvoerder ontslagen. Ze stelt de vertrouwenskwestie, die wordt voorgelegd aan de fractievoorzitters. Deze kiezen geen partij maar geven aan in meerderheid zowel achter de wethouders als achter de burgemeester te staan. Appel besluit vervolgens haar zetel ter beschikking te stellen.

Als je het handelen van de wethouders in ogenschouw neemt, dan valt allereerst de intransparantie op, ze nemen hun besluit achter de rug van de burgemeester om. Hun actie is ook weinig respectabel, want ze geven de burgemeester zo weinig mogelijk kans om haar verhaal naast die van het hunne te zetten. Hun verhaal naar de pers is een poging bij voorbaat om het verhaal vande burgemeester te overschreeuwen.

Hoe zou een meer transparante en respecteerbare aanpak eruit hebben kunnen zien? Was dat een reële mogelijkheid? Natuurlijk hadden de wethouders het besluit over de portefeuille van de burgemeester kunnen uitstellen totdat deze terug was uit Amerika, zonder publiciteit naar buiten. Ze hadden hun besluit in een hard en helder gesprek ‘face to face’ aan de burgemeester kunnen meedelen. Deze zou dan de mogelijkheid hebben gehad om zonder gezichtsverlies naar buiten een eigen keuze te maken. Ze had wellicht onder voorwaarden in kunnen stemmen. En ze had het besluit ook kunnen afwijzen...

Bij afwijzing had men de zaak vervolgens (in goed onderling overleg) kunnen voorleggen aan een andere instantie, de raad, een vertegenwoordiging daarvan, of Hans Alders, de commissaris van de koningin. Beide partijen hadden dan hun verhaal en argumenten kunnen geven aan deze instanties. Die had kunnen proberen te bemiddelen en als dat niet zou lukken een bindende keuze maken. Wie dan ook had verloren, beide partijen waren gehoord en beide partijen hadden een faire kans gehad zich te verdedigen.

Het is duidelijk, dat de wethouders met een transparante aanpak meer risico liepen een mogelijke strijd met de burgemeester te verliezen. Bij een face-to-face confrontatie konden ze als team wellicht uiteen gespeeld worden. Het ontwijken van een dergelijke confrontatie, gecombineerd met het in de publiciteit brengen van hun besluit, bond de wethouders aan elkaar en aan het besluit. De vermijding van de confrontatie zette de burgemeester tevens op achterstand. Ze kreeg minder mogelijkheden om haar eigen machtsbronnen tijdig te mobiliseren. Zo werden de fractievoorzitters van de coalitie, de oppositie en ook de commissaris van de koningin voor voldongen feiten gesteld.

Door hun verhaal direct in de publiciteit te brengen, tastten de wethouders de openbare vertrouwenspositie van de burgemeester aan. Dat vergrootte de kans op een keuze voor aftreden. Hadden de wethouders Appel echt weg willen hebben, dan hadden ze geen betere weg kunnen kiezen dan de nu gevolgde aanpak.

Natuurlijk is deze analyse gebaseerd op relatief gebrekkige informatie over alles wat er is gebeurd. Ik denk desondanks dat de wethouders de transparante aanpak hebben vermeden, omdat ze hoe dan ook hun zin wilden krijgen. Appel moest in ieder geval de portefeuille personeel en organisatie kwijt en afscheid van haar burgemeesterspost lijkt een belangrijk nevendoel te zijn geweest. Misschien heb ik ongelijk. Zou dat het geval zijn, dan hebben we te maken met een stel ongestuurde politieke projectielen, die grote vernielingen aanbrengen in het politieke landschap zonder dat te beseffen. Zo’n brevet van politiek onvermogen moet direct gestraft worden.

Wat zou het centrale probleem moeten zijn voor Hans Alders en de gemeenteraad? De fouten van de burgemeester en hoe opnieuw te beginnen? Ik denk dat dit een fout zou zijn. De NRC van 15 februari biedt een overzicht van affaires, die de laatste jaren in Delfzijl speelden. De conflicten waren niet mals, en de streken die men elkaar leverde niet zuinig. Ik denk dat we te maken hebben met een verziekte situatie, waarin op basis van vroegere ervaringen niemand de anderen nog kon vertrouwen. Waar zich zo’n diep wantrouwen heeft genesteld, is de enige manier om het eigen hoofd boven water te houden de ander voor te zijn en de pas af te snijden voor stiekeme streken die hij vroeger ook al leverde. De verhoudingen zijn de spelers de baas geworden en het rattenspel is gewoon geworden.

Ik denk dat het overheersende klimaat van wantrouwen en de daarbij behorende politieke stijl in Delfzijl het grote probleem zijn. Die moeten worden doorbroken. Daarvoor is, lijkt mij, burgemeester Appel ook aangesteld. Je mag niet anders verwachten, dan dat zij, op het moment dat zij veranderingen wil aanbrengen vanuit die stijl zal worden aangevallen. Als dat zo is, dan kunnen we Hans Alders en de gemeenteraad, coalitie en oppositie maar één raad geven. Zet de politieke stijl in de raad centraal op de agenda, met de aanpak van de wethouders als voorbeeld. Maak daar vooral geen partijpolitieke kwestie van. Erken met elkaar dat die stijl te lang heeft doorgeziekt, niet alleen bij de wethouders maar ook bij de anderen en dat dit anders moet.

Het zou goed zijn als Alders het terugtreden van Appel niet accepteert en de gemeente sterk onder druk zet om de discussie aan te gaan over de gemeenschappelijke valkuil waarin men terecht is gekomen. Juist nu zou Appel moeten terugkomen om haar werk echt te beginnen. Zou dat niet lukken, dan heeft de periode Appel alleen maar bijgedragen tot verharding van een bestaande situatie en zal haar opvolger wel eens snel eenzelfde lot beschoren kunnen zijn. Het zou uitermate slecht zijn als deze wethouders succes zouden hebben met hun actie.

Dr. Martin Hetebrij (1942) is expert op het gebied van politiek handelen en besluitvorming. Martin beschouwt het politiek bedrijven als een ambachtelijk vak. Samen met Direction is hij de hoofddocent van de training “Politieke Vaardigheden en Besluitvorming” In januari 2006 verscheen zijn nieuwste boek "Macht en Politiek Handelen in Organisaties - Iedereen speelt mee"