Is ‘kwetsbaar’ wel altijd wat het lijkt? 

‘Kwetsbaar’ - het klinkt als een alarmwoord op een kartonnen verpakking: ‘BREEKBAAR’, ‘FRAGILE’. Voorzichtig behandelen dus, de bovenkant boven. Zorgvuldig met schaar of mesje geschikte openingen maken in de plakranden. Niks geen fors het mes erin of openscheuren maar.  ‘Kwetsbaar’ als waarschuwing. ‘Kwetsbaarheid’ als risico met mogelijk fatale gevolgen. 

‘Dankjewel dat je je zo kwetsbaar hebt durven opstellen’, zei de trainer tegen de manager die deelnam aan een training in feedback geven/feedback ontvangen. ‘Je hebt veel van jezelf laten zien; je hebt ons een kijkje in je diepste innerlijk gegund. Moedig van je. Nogmaals dankjewel.’ 

‘Kwetsbaarheid’ als duiding en als oordeel van een ander over jouw gedrag. Het is bedoeld als een groot compliment. Met impliciet de betekenis van ‘een risico dat is genomen’.

Kwetsbaarheid als Cultus

‘Kwetsbaarheid’ wordt tegenwoordig gepropageerd als het nieuwe ‘krachtig’. Het staat tegenover mooi weer spelen, doen alsof altijd alles gladjes verloopt en succesvol is. Het staat tegenover krachtpatsersgedrag.

‘Je kwetsbaarheid tonen’ staat voor oprechtheid, voor je emoties laten zien, voor durven je zwakke kanten of onvolkomenheden te benoemen. Kwetsbaarheid is een deugd geworden, een na te streven waarde, een doel op zich met als beloning warme relaties, erkenning en waardering alom, met geluk als bonus.

Er is een hele cultus omheen ontstaan. Titels van artikelen spreken boekdelen: ‘Kwetsbaarheid: kwaliteit of zwaktebod?’, ‘Je kwetsbaar opstellen. Dit is wat het je brengt!’, ‘Jezelf kwetsbaar opstellen? 5 Manieren die jou gaan helpen!’.

Kwetsbaarheid als Prooi

‘Je kwetsbaar opstellen’ - wanneer doe je dat? Neem de ‘therapeutische’ situatie, waaronder de training in persoonlijke managementvaardigheden, zoals hierboven bedoeld. Wie zich kwetsbaar opstelt, is bereid iets van zichzelf af te breken, een weerstand, een harnas, een verdedigingslinie. Je legt alle zelfbescherming af. Je betreedt ongewapend het open veld, niet wetend of en vanwaar er schoten op je worden afgevuurd. Je bent weerloos.

‘Je kwetsbaar opstellen is een stuk minder maakbaar dan we plezierig vinden’ zegt organisatie-adviseur Arend Ardon, auteur van Doorbreek de cirkel in een interview op Youtube met Cees Grimbergen. En dat is nogal wiedes, want zeg nou zelf: wie biedt zichzelf spontaan aan als prooi voor de altijd gretige hyena’s?

Kwetsbaarheid als Phoenix

In dit beeld staat kwetsbaarheid niet alleen voor het lopen van een risico maar ook voor het ondergaan van pijn. Want écht veranderen, zo wordt ons verzekerd, is vaak een pijnlijk proces. Het oude ‘ik’ moet verslonden worden als voorwaarde voor de geboorte van het nieuwe ik. De vogel Phoenix, inderdaad.

Om het pijnlijke karakter te verzachten worden methodes aangeboden waarbij ‘zich kwetsbaar durven opstellen’ wordt opgevat als een persoonlijke verandering die ‘in kleine stapjes’ kan worden aangeleerd.

De perverse versie

Er bestaat ook een perverse variant van ‘je kwetsbaar opstellen’. Dat is de versie waarin het niet gaat om het oordeel van de ander over jouw gedrag. Nu is het degene zelf die zegt ‘ik stel me kwetsbaar op’. Het klinkt als een belofte en bekentenis ineen. Maar is het dat ook? Ben je, als je dit van jezelf zegt, ook werkelijk bereid je zwakheid te tonen? Of doe je juist het omgekeerde? Speel je het spel van bedrog? Mogelijk zelfs met jezelf?

Integriteitsprobleem

Hiervoor viel het woord ‘verdedigingslinie’, een militaire term. ‘Opstellen’ in ‘je kwetsbaar opstellen’ is ook een militaire term.

Het is de welgekozen positie die je inneemt voorafgaand aan een gevecht. Het is geen daad van openhartigheid, er wordt geen ziel blootgelegd. Het is een tactische keuze met geen ander doel dan te willen winnen. Het is een daad van koele berekening en impliciete superioriteit.

‘Zich kwetsbaar opstellen’ dient hier als camouflage, als een subtiel wapen. Edelmoedigheid en fair play zijn hier ver te zoeken. Je speelt een hoog spel want wie durft de kat de bel aan te binden? Wie heeft het lef jou te betichten van valse schijn?

‘Je kwetsbaar opstellen’ - het is een uitdrukking met een dubbel gezicht. De betekenis wordt bepaald door degene die het in de mond neemt. Het ene gezicht deugt, het andere kampt met een enorm integriteitsprobleem. (met dank aan Cornelis Verhoeven, Dierbare woorden, pag. 223)

Harm Klifman, auteur van Cicero leest Covey  Retorica in populaire managementboeken.