Fraude en bureaucratie in de sociale zekerheid

Columns

Het rapport van de ombudsman over de uitvoering van de Fraudewet geeft een aardig beeld van hoe een systeem van logische regels in de praktijk uitwerkt. De Fraudewet is bedoeld om fraude in de sociale zekerheid te bestrijden. Het rapport meldt dat de Fraudewet niet effectief is en dat vooral onschuldige mensen hard gestraft worden. Het gaat hier om mensen die zich vergissen, mensen die niet kunnen bewijzen dat de uitvoeringsorganisatie een fout heeft gemaakt, mensen die iets verkeerd begrepen hebben, mensen die nog niet over de juiste informatie beschikten, mensen die een paar dagen te laat zijn door omstandigheden, enz.

Het is inherent aan een systeem van logische regels dat er onverwachte en ongewenste gevolgen optreden. Iedere programmeur kent het: je dacht een probleem getackled te hebben en als gevolg daarvan gaat er ergens anders weer iets mis. Daarom test je software. De uitvoering van de sociale zekerheid loopt ook via logische regels: wetten en uitvoeringsvoorschriften. Zo heeft men bedacht dat wijzigingen alleen per DigiD doorgegeven kunnen worden. De wijzigingen zijn dan altijd op de juiste manier in het systeem verwerkt, zo’n standaardwerkwijze sluit menselijke fouten en slordigheden uit. Iedere Nederlander heeft een DigiD, dus dat zou probleemloos moeten kunnen verlopen.

Een voorbeeld van de ombudsman is een klant van het UWV die een wijziging in haar persoonlijke situatie moest doorgeven. Toen bleek dat ze een nieuw DigiD-wachtwoord aan moest vragen. Daar gaan tien dagen overheen en naderhand kreeg ze van het UWV een boete omdat ze verzuimd had de wijziging binnen zeven dagen door te geven.

Een situatie als deze had men kunnen voorzien door test-runs uit te voeren. Een systeem van logische regels kent altijd dit soort uitwassen die niet voorzien worden door degene die de regels opstelt. In een niet geautomatiseerde menselijke organisatie spelen deze problemen niet. Mensen zien in dat hun handelen een bepaald redelijk doel dienen en dat dit niet redelijk is.

Maar dan komen er regels. Die worden om op zichzelf goede redenen doorgevoerd, maar een van de effecten is dat het de mensen ontslaat van hun verantwoordelijkheid. Werknemers worden er op aangesproken als ze niet volgens de regels werken. “Sorry meneer, maar zo zijn de regels.” De verantwoordelijkheid berust bij degenen die de regels opstellen, maar die zien en voorzien de consequenties niet. En zo kan niemand er wat aan doen. Dat is bureaucratie, geregeerd worden door de regels.

Nodig is een groter besef van de werking van logische systemen, het besef dat complexe regelgeving in onderlinge samenhang beoordeeld moet worden (bij voorkeur voordat de regels in werking worden gesteld). Naarmate het geheel aan betreffende regels complexer wordt, en naarmate er minder ruimte in de uitvoering is om van die regels af te wijken, moet er uitgebreider en zorgvuldiger getest en geëvalueerd worden.

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Meer over Verwaarlozing en organisatierot