Het D-woord – het ondergeschoven kindje in verandertrajecten

‘Kom op zeg, we zitten hier middenin een veranderproces. Dat drááit om creativiteit, ontdekken, een beetje chaos. En dan kom jij om de hoek met ‘discipline’. Rust, reinheid, regelmaat … echt?’ 

Johan gaat los op de suggestie van Nora dat wat ze nodig hebben, gewoon een beetje meer discipline is. Beiden zijn kernlid van het change team dat ze gevormd hebben om de nieuwe visie ‘van het papier af’ te krijgen. Ofwel: dat mensen in de organisatie het ook gaan doen. En dat valt nog niet mee. Want waar woorden als over de merken heen samenwerken op papier bijna tot applaus leidden, komt er in de praktijk nog niet veel van terecht. Waar ze in het change team steeds afspreken om een project te kiezen om mee te beginnen (‘nee, nu gaan we het echt doen’), verzandt het in de vaart der volkeren toch weer. 

Het is zo herkenbaar. Zowel bij klanten die we begeleiden in veranderprocessen als bij onszelf. We veranderen van binnenuit, wat vraagt om veel creatief bezig zijn, organisch ontwikkelen, uitproberen. Beetje agile, steeds bijsturen, lekker wendbaar en antifragiel. Een mindset die niet echt uitnodigt om het eens te hebben over Discipline.

En toch… 

Met dank aan oud-politiewoordvoerder Elly Lust’s optreden in Wie Is De Mol, heeft discipline gelukkig wel weer iets aan populariteit gewonnen: ‘Ethôrdiscipline mensen, ethôrdiscipline’. En oh, wat merkten de kandidaten dat jaar, en de jaren daarna waarin haar woorden nog nagalmden, hoeveel het uitmaakt!  

Juíst in de storm van creatieve chaos waar veranderprocessen nu eenmaal doorheen moeten gaan, juíst om de liminale fase die daarbij hoort te doorstaan, om de nodige veiligheid te bieden om om te gaan met de onzekerheid, is discipline zo ongelofelijk belangrijk. 

Waartoe heb je discipline nodig in de turbulentie van verandering ? 

• Om een vast ritme te ontwikkelen
  Van het maken van plannen, die tot uitvoer brengen en daarop terugkomen. Steeds weer reflecteren op wat je met elkaar wilt bereiken en hoe het daarmee gaat. Zijn we on-track of off-track, en wat hebben we dus als volgende stap te doen? Ogen op de bal houden zodat je ook echt weet wat wel en niet werkt en waar nodig kan bijstellen.
• Om oude patronen te doorbreken
  Gedrag verander je niet op basis van een eenmalig voornemen. Als het je al lukt om het in de aandacht te houden (waar het in de regel al vaak misgaat), dan glijd je alsnog snel terug in de oude groef als je wat lastiger situaties tegenkomt. In de aandacht houden dus. De nieuwe gewoonte aanleren om regelmatig te reflecteren: doen we het nog wel of zijn we weer in de oude groef gegleden?
• Om onzekerheid te hanteren
  Voor verandering (van binnenuit) is een goede dosis chaos nodig om iets nieuws te kunnen laten ontstaan. Veranderingen verlopen niet via stappenplannen in Excel, maar via liminale fases. Fases van ultieme onzekerheid: het oude is niet meer, het nieuwe is nog niet. Dat kunnen wij mensen alleen hanteren als er ook voldoende stabiliteit is. En die stabiliteit bied je mede door op vaste momenten bij elkaar komen, op te frissen waarvoor je het ook weer doet en wat je wilde doen. Dingen afmaken. En pas bijstellen als je ook kunt leren van de ervaringen in het doen.
• Om congruentiechecks te doen
  Gedisciplineerd inchecken of jullie intentie nog wel past bij de impact die het heeft op anderen. In hoeverre doen jullie (ook in de ogen van anderen) echt wat je zegt, en zeg je wat je doet? Waar ga je, met alle goede intenties van dien, toch de mist in? Discipline heb je ook nodig om streng genoeg voor jezelf te zijn om wat nog niet goed gaat beter te doen. En om wat wel goed gaat te bestendigen. 
• Om nieuwe patronen te verankeren
  Met de kracht van herhaling, zoals reclamemakers al heel lang toepassen. Ook al is het irritant, en voelt het zeker in het begin gekunsteld, het werkt. Zoals de afdeling van de woningcorporatie waar ze een weekstart invoerden met steeds dezelfde drie vragen: waar zie je deze week tegenop, waar kijk je naar uit en waarbij kun je (van wie) hulp gebruiken? De eerste vijf weken komt er mondjesmaat iets los onder licht gegiebel van de aanwezigen. Maar na een tijdje merken ze dat het ze echt helpt, en hoeft niemand de vragen meer te herhalen. Belangrijker nog: ze creëren een cultuur waarin elkaar versterken doodnormaal is. 

Waarom is discipline zo’n ondergeschoven kindje? 

Waarom kijken klanten ons diep zuchtend en licht teleurgesteld aan (‘We vonden jullie net zo leuk’) als we het D-woord introduceren? 

Omdat het saai is. Omdat we het lastig vinden. Omdat het veel mentale energie vergt en we het onszelf liever lekker comfortabel maken. Omdat we het ook liever leuk willen maken, zeker als je externen inhuurt. 

We zijn er niet goed in. En we hebben het wel nodig. Je leert ook niet pianospelen als je niet de discipline opbrengt om een paar dagen per week te oefenen. Tot het vanzelf gaat. Dan lost de discipline vanzelf op in een nieuwe gewoonte. 

Kun je echt niet wennen aan het woord discipline? Vervang het door ritme, of een vaste cadans. Misschien helpt het. Maar uiteindelijk heb je ook dan dat D-woord nodig om je daaraan te houden. En ja, dat vraag Geduld en Volharding, een van de essentiële principes van Veranderen 3.0. 

Eerlijke organisatieverandering vraagt discipline. Hoe je het ook noemt. Dat is niet altijd leuk, wel duurzaam.