De invoering van het nieuwe betalingssysteem Afis bij de gemeente Amsterdam, begin 2025, is uitgelopen op een bestuurlijke mislukking met grote financiële en organisatorische gevolgen. Wat een modernisering van het betalingsverkeer had moeten worden, resulteerde in tienduizenden onbetaalde facturen, chaotische werkprocessen en herstelkosten van ruim 2,8 miljoen euro. Een vertrouwelijke evaluatie wijst op een klassieke combinatie van onderschatte risico’s, genegeerde waarschuwingen en een verlammende bestuurscultuur.

De mislukking was geen toeval. Signaleringen over ontbrekende tests, een niet-getraind ambtenarenapparaat en gebrekkige datakwaliteit werden stelselmatig genegeerd. Ondanks het ontbreken van een prestatietest en terugvalscenario besloot de stuurgroep Afis toch live te zetten. Slechts 55% van de medewerkers had een training gevolgd, vaak alleen theoretisch. De problemen waren op de werkvloer meteen zichtbaar, maar richting het bestuur hield men vast aan de boodschap dat “alles in control” was.

Pas eind januari, weken na de invoering, werd het probleem als crisis erkend en kwam er bestuurlijk ingrijpen. De ambtelijke top had eerder al kritische signalen ontvangen, maar gaf voorrang aan tijdsdruk boven realiteitszin. De rapportage spreekt van een “onterecht gevoel van veiligheid” en een cultuur waarin de reflex overheerst dat het ‘wel goed komt’ – een patroon dat ook zichtbaar was bij eerdere ICT-fiasco’s zoals de stadspas.

Het rapport legt een dieper bestuurlijk probleem bloot: het ontbreken van duidelijke eindverantwoordelijkheid, vrijblijvende opleidingen, en onvoldoende onafhankelijke tegenspraak. Juist omdat Afis álle betalingen raakt, was extra toezicht vereist, maar het project werd niet eens als risicovol geclassificeerd. De wethouder wijst nu deels naar CapGemini als mede-verantwoordelijke en onderzoekt juridische stappen. Tegelijk erkent het college dat de lessen hard zijn, maar noodzakelijk: in de toekomst moeten projecten als Afis op managementniveau worden aangestuurd en is onafhankelijke toetsing onmisbaar.

Wat resteert is een wrange les: bestuurlijke zelfgenoegzaamheid is de grootste risicofactor in digitale transformatie.

Walther Ploos van Amstel.

Lees meer in Parool.