De afvalinzameling in steden is een complex vraagstuk. In veel gemeenten hebben bewoners en ondernemers te maken met hardnekkige overlast door vuil op straat. Ondanks de inzet van de medewerkers op straat, strengere regels en bewustwordingscampagnes, blijft zwerfafval een terugkerend probleem. Ondernemers en bewoners uiten hun frustraties, maar dragen ook, soms onbewust, bij aan het probleem door afval verkeerd aan te bieden.

De afvalinzameling is de afgelopen jaren in het slop geraakt, zoals in mijn eigen Amsterdam. Organisatorische perikelen tussen stadsdelen en de centrale stad, het sluiten van de werven en een lappendeken van inzamelpartijen. De regie ontbreekt? Bovendien is er stevig bezuinigd op afvalinzameling, terwijl bewoners en ondernemers daar wel waarde aan hechten.

Honderden banen weg bezuinigd

In de afgelopen tien jaar is in Amsterdam ruim €60 tot 70 miljoen (en mogelijk meer) bezuinigd op de reiniging en afvalinzameling. Daarmee staat de druk op personeel en capaciteit in schril contrast met een groeiende stad en stijgend afvalvolume. Door bezuinigingen zijn honderden vaste functies bij Stadsreiniging geschrapt, vooral in uitvoerende rollen zoals vuilnismannen, chauffeurs en toezichthouders. Er is een structureel personeelstekort en een en een ongekend hoog ziekteverzuim. Ophaalrondes blijven regelmatig (deels) liggen, vooral bij ziekte of tijdens vakantieperiodes. De werkdruk is hierdoor flink toegenomen, met een fors ziekteverzuim onder chauffeurs tot gevolg.

Er moet eigenlijk structureel meer geld naar afvalinzameling, maar ook het systeem zelf moet slimmer en efficiënter. Investeringen in verduurzaming van het wagenpark, de laadinfrastructuur en in slimme containers en data-analysesystemen zijn uitgesteld of beperkt uitgevoerd. Er is nauwelijks ruimte voor pilotprojecten met hergebruik, circulaire logistiek of retourstromen.

Is de 440 euro afvalstoffenheffing voor een gezin niet gewoon te weinig? De gemeente Amsterdam denkt van niet... ze verhogen de afvalstoffenheffing in de komende twee jaar niet. De kostenstijgingen worden dus niet doorberekend aan de Amsterdammer, maar gedekt vanuit de algemene middelen (de we als bewoners betalen met de WOZ en ondernemers via de toeristenbelasting).

Betrek bewoners en ondernemers

Zwerfafval ontstaat vaak doordat bewoners of ondernemers hun afval verkeerd aanbieden. Goede communicatie en laagdrempelige voorzieningen maken een groot verschil. Meertalige informatie, voldoende containers en het betrekken van bewoners via lokale schoonteams kunnen helpen. Combineer dat met handhaving én beloningen voor schone straten. En, voor free riders is er natuurlijk geen pardon. Echte ondernemers lossen hun eigen problemen natuurlijk zelf op. 

Minder fragmentatie, meer regie

De organisatie van de afvalinzameling is versnipperd. Gebrek aan afstemming tussen ondernemers en inzamelaars leidt tot een permanente berg afval aan de straat en onnodig vuilnisverkeer. Het is tijd om deze verantwoordelijkheden te bundelen en te professionaliseren. Dat vraagt om stevige centrale sturing en samenwerking met stadsdelen en werven en met afvalprofessionals.

De werven vormen een uitgelezen kans om te transformeren tot multifunctionele logistieke hubs, waar ruimte is voor stedelijke logistiek, kleinschalige maakbedrijven en initiatieven van stadsmakers. Door gerichte publiek-private samenwerking kunnen deze plekken uitgroeien tot broedplaatsen voor duurzame stadsontwikkeling en circulaire economie. Die werven moet je dus niet sluiten!

Slimmere en veilige logistiek en gebruik data

De techniek ontwikkelt zich snel. Denk aan kleinere elektrische voertuigen voor fijnmazige inzameling in de binnenstad, gecombineerd met transport over water naar het havengebied voor verdere verwerking. Dit verlicht de druk op de infrastructuur en op de chauffeurs. Zorg ervoor dat het personeel mee kan, en wil, in de nieuwe processen; zet ze op nummer 1. Voor een op de acht vrachtwagens in Europa is op dit moment geen chauffeur beschikbaar; de personeelsschaarste is enorm. Over de inzet op verkeersveilig rijden mag geen discussie zijn, zeker niet bij mogelijke risicovolle situaties in de stad .

We beschikken over steeds meer data over herkomst, volume en type afval. Daarmee kunnen we de inzameling beter plannen. Denk aan inzet van AI en voorspellende algoritmes. Ook handhaving moet slimmer: met data kun je gericht controleren waar het fout gaat.

Gebruik internationale kennis van professionals

Wereldwijd besteden steden hun afvalinzameling uit aan gespecialiseerde bedrijven als Renewi, PreZero en Remondis. Die brengen innovatieve concepten mee, zoals datagedreven inzameling, zero-emissievoertuigen en circulaire concepten. Gemeenten zouden deze kennis en ervaring beter kunnen benutten. En waarom zou je het nog zelf doen? Veel gemeenten besteden de afvalinzameling uit.

Grof vuil: stel de ontdoener centraal

De nieuwe Amsterdamse aanpak voor grofvuil roept vragen op. Zonder goede handhaving en ondersteuning werkt een digitaal afsprakensysteem niet. Waarom geen wijkpunten waar bewoners spullen kunnen brengen of laten ophalen? Waarom niet samenwerken met kringlooporganisaties en retourlogistiek slim inrichten? Grofvuil verdient een circulaire oplossing, geen overlast. Alleen maar meer regels (zonder handhaving), een bakfiets aanbieden en de Amsterdamse bewoners en ondernemers met hun oude spullen te laten zeulen is geen oplossing.

Samen bouwen aan circulaire ecosystemen: meer dan alleen inzameling

De stedelijke circulaire economie vraagt om nauwe samenwerking tussen publieke en private partijen. Niet alleen voor betere inzameling en schoner vervoer, maar vooral om circulaire processen mogelijk te maken. Denk aan gedeelde data, digitale productpaspoorten en lokale netwerken voor hergebruik en reparatie.

Stedelijke circulaire systemen zijn continu in ontwikkeling. Ze vragen om nieuwe technologie, slimme verdienmodellen en betrokkenheid van burgers. Het gaat om meer dan logistiek: ook sociale waarde en grondstoffenschaarste spelen een rol. Er is geen standaardoplossing. Experimenteren, samenwerken en volhouden zijn cruciaal. Circulaire modellen kunnen duurzaam en rendabel zijn als je dat met de juiste partners doet. Is de eigen inzameling echt een kerncompetentie? Of kunnen anderen het beter, slimmer en duurzamer doen?

Nawoord: de gemeente Amsterdam besteedt in 2025 268 miljoen euro aan afval en reiniging. Helaas is in de gemeentelijke stukken niets te vinden over de opbouw van deze kosten en de samenstelling van het personeelsbestand voor de inzameling. De baten komen met name van 450.000 huishoudens (€ 186,6 miljoen), reinigingsrecht (€ 11,6 miljoen) en opbrengsten inzameling commercieel bedrijfsafval (€ 8,3 miljoen). Het verlies bij eventuele verkoop of afbouw van AEB en de problemen met de werven hangen ook nog boven de markt.

Walther Ploos van Amstel.

Lees ook: Horeca-afval hoort niet op straat: als ondernemers los je dat samen op

Lees ook: Outlook Bedrijfsafvalinzameling TSL