Ook voor de gemeenten wordt 2012 het jaar van de waarheid

De bezuinigingsoperatie bij de gemeenten dreigt te stagneren. Er wordt veel op papier bezuinigd, maar lang niet alle voornemens worden gerealiseerd. Met nieuwe bezuinigingen in het verschiet zal het roer drastisch om moeten. De gemeenten en het kabinet staan voor de keuze de lasten voor de burgers en bedrijven drastisch te verhogen of echt diepingrijpende maatregelen te nemen.

Verleden jaar heeft ook bij de lokale overheid in het teken van de crisis gestaan. Minder inkomsten van het rijk, lagere grondopbrengsten, een stagnerende bouw en een oplopende werkloosheid hebben de gemeenten gedwongen tot drastische bezuinigingsplannen.
Gemiddeld moet er tussen de 80 en 100 euro per inwoner worden gesneden. Een gemeente als Tilburg staat voor 18 miljoen aan de lat. Amsterdam moet tussen de 280 en 300 miljoen snijden. Een veelvoud van de 800.000 euro die een plattelandsgemeente als Marum van 10.000 zielen moet ophoesten.

En het ergste moet nog komen. Onderzoekers van de Universiteit van Twente concludeerden recent dat de 25 grootste gemeenten 1,23 miljard moeten bezuinigen, maar dat slechts 17 procent dat op een effectieve manier doet. Het ontbreekt ook vaak aan een samenhangende visie waar de gemeente voor staat.
Regelmatig verschijnen er berichten dat doelstellingen niet worden gehaald.

Wat zijn de oorzaken waardoor gemeenten er niet in slagen de bezuinigingen tijdig en volledig te realiseren?
• Uitstelgedrag. Men kiest er voor om ’pijnlijke maatregelen’ uit te stellen.
• Tempo te laag. De uitvoering van maatregelen duurt langer dan gepland.
• Te laag ingezet. Er is geen rekening gehouden met het feit dat een deel van de beoogde besparingen niet wordt gerealiseerd.
• Extra tegenvallers. Onvoorziene ontwikkelingen zoals slechtere resultaten bij het ‘grondbedrijf’, extra bezuinigingen op nieuwe wettelijke taken, hogere kosten in de sfeer van ICT.
• Heilige huisjes. Politiek gevoelige maatregelen worden gemeden.
• Beperkte scope. De aandacht is vooral beperkt tot maatregelen in de sfeer van efficiencyverbetering, personeelsreductie, inkoop en ICT.
• Gebrekkige aanpak. De aanpak wordt onvoldoende professioneel en strak geregisseerd. Verantwoordelijkheden zijn onhelder

De handen zullen uit de mouwen moeten. Maar dat zal niet voldoende zijn. Er moet aanzienlijk meer gebeuren. Gemeenten zullen ook heldere keuzen moeten maken (dus het beperken tot kerntaken), intensiever gaan samenwerken met andere gemeenten, maar ook met ‘partners’ in zowel het publieke domein als in het bedrijfsleven.
Daarnaast zal de bestuurlijke organisatie van ons land op de schop moeten. Er kunnen aanzienlijke besparingen worden gerealiseerd door het aantal provincies te beperken tot vijf en het aantal gemeenten tot 100-150. Door schaalvoordelen , het verminderen van toezicht, het vereenvoudigen van regelgeving en minder dubbeling van taken kan een besparing worden bereikt van bijna 1,5 miljard euro structureel. De commissie die in 2010 rapport uitbracht over besparingen bij het openbaar bestuur –de commissie Kalden- heeft dat uitgerekend.
Er zijn ook inhoudelijke argumenten die er voor gemeenten om zeer intensief met elkaar te gaan samenwerken. De gigantische decentralisatietaken die op de gemeenten afkomen op het terrein van arbeidsreintegratie, jeugdzorg en de AWBZ vergen een schaal van minimaal 50.000 inwoners.
De gevolgen van de Eurocrisis nopen tot een heroriëntatie op schaal, taken, kwaliteit en missie van de lokale overheid.

Auteurs: Jo Horn, in samenwerking met Peter Anthonisse en Hans Rasch. De auteurs zijn samen meer dan veertig werkzaam als adviseur en eindverantwoordelijk interim manager in het publieke domein. Zij zijn verbonden aan De presterende gemeente/InterExcellent