Een Angelsaksische Rijnlander

• De eeuw van de Oostenrijkers
  
• Kritische intellectuele biografie van Drucker
  
• Intellectuele omnivoor
  
• Begaan met de sociale fundamenten van de economie

De eeuw van de Oostenrijkers

Er valt veel voor te zeggen de twintigste eeuw de eeuw van de Oostenrijkers te noemen. De ondergang van de Oostenrijks-Hongaarsedubbelmonarchie lag mede aan de basis van de ergste conflicten die we hebben meegemaakt, maar het crisisbewustzijn dat daarmee samenging leidde tot een ongemeen bloeiend intellectueel en cultureel leven. Weinig landen hebben zo veel bijgedragen aan de intellectuele ontwikkeling van deze eeuw.

Al vaker is opgemerkt dat de psychologie van Freud (en Jung), de taalfilosofie van Wittgenstein of de analytische filosofie van de Wiener Kreis slechts konden ontstaan in een burgerlijk-aristocratische wereld waar mythe en realiteit zo door elkaar liepen dat woorden eerder verhulden dan betekenden. Economenals (von) Hayek en (von) Mises waren wellicht daardoor niet ontvankelijk voor het geloof in een rationele homoeconomicus bij de neo-klassieken, of voor de mogelijkheid van economische planning bij de socialisten. Hun collega Schumpeter raakte op zeker ogenblik van dat laatste wel overtuigd, maar blijft toch vooral voortleven als de verdediger van de noodzakelijke innovatieve 'creatieve destructie' in het marktsysteem.

Kritische intellectuele biografie van Drucker

Toch was niet alles kommer en kwel in de dubbelmonarchie. De historische romans van de Bosnische Nobelprijswinnaar Ivo Andriclaten de tegenstelling zien tussen het wrede en parasitaire bestuur van het Turks-Ottomaanse Rijk in sommige delen van Joegoslavië, en de vrij efficiënte bureaucratie van de Oostenrijkers in andere delen. Misschien is het daarom niet toevallig dat een Oostenrijker de aanzet heeft gegeven tot de ontwikkeling van efficiënt bestuur en management als aparte discipline: Peter Drucker, die ook als eerste de thematiek van de kenniseconomie prominent naar voren heeft gebracht. Over hem heeftJack Beatty, die als redacteur van The Atlantic Monthlygeregeld op zijn artikelen heeft gezwoegd, een welwillend kritischeintellectuele biografie geschreven: The World According to PeterDrucker (1998, Free Press). Daarmee is het eindelijk mogelijk Druckers omvangrijke werk beter in perspectief te plaatsen.

Drucker, geboren in 1909, is jonger dan de reeds genoemdeOostenrijkers, maar heeft duidelijk meegeprofiteerd van dezelfde Weense sfeer. Zijn vader, een prominent econoom (bevriend metSchumpeter) en advocaat, organiseerde thuis wekelijks salons waaronder andere Thomas Mann uit zijn werk kwam voorlezen en OskarMorgerstern, de latere grondlegger van de speltheorie, over psychologie discussieerde. Drucker ging al snel werken, eerst als expediteur in Hamburg, daarna als journalist in Frankfurt. Studeren(in eerste instantie rechten) deed hij in de avonduren. Inéén van zijn eerste wetenschappelijke papers voorspelde hij in 1929, een maand voor de Great Wall Street Crash, dat de beurs alleen maar omhoog kon gaan!

Intellectuele omnivoor

In 1933 verhuisde Drucker naar Londen, waar hij als econoom werkte bij enkele financiële bedrijven. In 1937 reisde hij door naar de Verenigde Staten en ging daar, als intellectuele omnivoor, zowel economie als politieke en sociale wetenschappen doceren. Gaandeweg was hij er achter gekomen dat hij minder in de modellen van de economie geïnteresseerd was dan in het sociaal gedrag dat ermee samenhangt. Daarin werd hij ongetwijfeld gestimuleerd door collega-immigranten zoals de psycholoog ErichFromm en de economische historicus Karl Polanyi, met wie hij aanvankelijk samen in Vermont doceerde.

In 1939 verscheen zijn eerste boek, over het fascisme. In 1942volgde The Future of Industrial Man, waarin hij aangaf dat ook de Verenigde Staten ontvankelijk voor het fascisme waren,tenzij gewerkt werd aan een sterker sociaal fundament voor het nog steeds 'wilde' industriële systeem aldaar. Juist door die sociale bekommernis verzeilde Drucker, merkwaardig genoeg, in de bedrijfskunde. Want na de publicatie van dit laatste boek werd hijdoor een directeur van General Motors benaderd die zijn zorg deelde. Dat leidde tot zijn grote studie over dit bedrijf (TheConcept of the Corporation, 1945) waarin hij veel leerde overde mechanismen van het management. In het verlengde daarvan liggen zijn bekende basiswerken: The Practice of Management (1954), Management: Tasks, Responsibilities, Practices (1974) en Innovation and Entrepreneurship (1983) (zoals de meeste van zijn boeken enkele jaren geleden door HarperBusiness vrij goedkoop heruitgegeven).

Begaan met de sociale fundamenten van de economie

Gaandeweg heeft Drucker zich zo ontwikkeld tot de eerste echte managementgoeroe, die thema's als flexibilisering en privatisering introduceerde. Misschien is daardoor zijn blijvende preoccupatie met het maatschappelijk welzijn onderbelicht gebleven. Maar hij gafde verzameling van zijn beste essays enkele jaren geleden bewust detitel The Ecological Vision mee (1993, Transaction), omdat hij zichzelf als een 'sociaal ecoloog' ziet, begaan met de sociale fundamenten van de economie. Vanuit dat standpunt fulmineerde hij vorig jaar in Forbes (10-3-1997) nog tegen de hoge beloningen die topmanagers zichzelf toeëigenen. Zo ondermijnen ze hun gezag en legitimiteit, met name bij de mensen die ze hetmeest nodig hebben.
Drucker heeft zijn Europese sociale en intellectuele roots nooit verloochend. Daarmee combineert hij op originele wijze elementen van wat we sinds Michel Alberts Capitalisme contrecapitalisme (1991, Seuil) het Angelsaksische en het Rijnlandsemodel van het kapitalisme noemen. Benieuwd wat hij van het  Poldermodel zou vinden.

Prof.dr. Dany Jacobs is als hoogleraar verbonden aan defaculteit Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen en deTSM Business School van de Universiteit Twente.