Het boek van Judith Mair ‘Uit met de Pret’ mag zich in een grote belangstelling verheugen. Nu hebben we al vaker in de geschiedenis gezien dat in tijden van recessie reactionaire geluiden die hiërarchie en achterhaalde normen en waarden propageerden, te horen waren. Nu is dat op zich nog niet zo’n probleem, maar mijn zorg zit hierin dat net als eerder, mensen die angst hebben voor de toekomst, zich kritiekloos achter de demagogie scharen van hen die de goeie ouwe pruisische moraal herintroduceren. Ordnung muss sein! Er is er maar één de baas! En die waakt over jou!

“Mijn boek is een ‘fris geluid’” roept Mair in het interview met Annegreet van Bergen. Ik kan met de beste wil van de wereld de frisheid van haar ideeën niet inzien, behalve wanneer je ‘frisheid’ als naïef of kinderlijk beschouwt (“ik was sowieso al trots dat ik een boek had geschreven” zegt ze ook nog). Laten we het maar op deze kwalificaties houden, voor het gemak. En erg geletterd schijnt deze duitse geuniformeerde ook niet te zijn, als ze schaamteloos beweert dat veel managementliteratuur eenheidsworst is en nieuwe werelden belooft waarin de scheiding tussen privé en werk geleidelijk verdwijnt. Fascinerend hoe een volwassen vrouw iets dergelijks met droge ogen kan stellen!

Mair wil naar een wereld die het omgekeerde in zich heeft: scheiding van werk en privé. Natuurlijk zijn er mensen die moeite hebben om voldoende rust en afstand te nemen en teveel werken, al of niet door eigen toedoen. Er zijn ook mensen die in hun ambitie tegen zichzelf beschermd moeten worden. En er is niets op tegen als men elkaar aan afspraken (bij voorbeeld over werktijden) houdt. Maar het valt mij zelf vaak op dat er veel mensen zijn, vooral in grote organisaties, die om vijf uur alles uit hun handen laten vallen en naar huis gaan. Maar om 9 uur zitten over het algemeen diezelfde mensen weer achter hun bureau of de machine. Als ze niets uitvoeren heeft het niet zo’n zin om ze te verbieden met thuis te bellen, daar worden ze niet echt productiever van. Improductiviteit heeft over het algemeen andere oorzaken dan een gebrek aan tucht! En om hoeveel mensen gaat het? De meeste mensen lijken me hun dagen volgens contract vol te maken en naar behoren hun werk te doen.

De demagogie van Mair is gebaseerd is op aannamen, generalisaties en anekdotische voorbeelden. Het lijkt alsof de hele werkende wereld ten gronde wordt gericht door bazen die mensen uitbuiten onder het mom van vrijheid en verantwoordelijkheid. Het antwoord daarop zou zijn om personeel geen vrijheid en verantwoordelijkheid te geven. Zelfs in een uniform te laten lopen! Wat voor mensbeeld zit hier achter? We hoeven er niet naar te raden! En waarop baseert ze het idee dat werken niet leuk is? Misschien geldt dit voor haar drie medewerkers, maar het voert te ver om hier een generaliserende stelling van te maken. De anekdotische voorbeelden in haar boek lijken me verre van representatief (hoewel misschien voor de Duitse cultuur – daar kan ik niet over oordelen).

Het hele verhaal is een volstrekte ontkenning, een belediging zelfs voor de ontwikkeling in het denken en theoretiseren over organisaties. Begrippen als arbeidsmotivatie en –satisfactie zal Mair ongetwijfeld op één hoop gooien met de honderd en vijftig titels over change management, die naar voren komen als zij dit woord intikt (welke zoekmachine komt maar tot honderd en vijftig titels?), zoals ze in het interview met Annegreet van Bergen zegt. Verworven inzichten over organisatie en mens gaan volstrekt aan deze vrouw voorbij. Net als het feit dat we een cultuur hebben waarin werk en zelfontplooiing dicht bij elkaar liggen. En ook net als het feit dat mensen nu eenmaal graag in groeps(lees team)verband willen leven, de een wat meer dan de ander.

Dat we ons moeten beraden op de vraag hoe organisaties in de toekomst moeten worden ingericht en geleid, dat veel veranderinspanningen onvoldoende succesvol zijn, dat werk efficiënt moet gebeuren, dat innovatie nodig is, staat allemaal niet ter discussie. Maar sturen door de achteruitkijkspiegel en het oppoetsen van een reactionaire, mechanistische visie op mens en organisatie, op antieke machtsfilosofieën, op de mens als productiemiddel wel degelijk. Waar we geen behoefte aan hebben zijn eendimensionale pseudo filosofieën over mens en arbeid. Wanneer deze trend zich doorzet – helaas is Mair al in korte tijd niet de enige meer die stoere babbels verkondigt - zijn we terug bij af (i.c. een nieuw taylorisme) en zal er over een aantal jaren wel weer een nieuwe Karl Marx opstaan en kunnen we op school over de romantiek van de jaren ’90 doceren.

Als Willem Mastenbroek schrijft dat hij organisaties kent die gebaat zijn bij sturing, kan ik dat onderschrijven. Maar de valkuil van zo’n opmerking zit hierin dat er in gelezen zou kunnen worden dat het antwoord dan ook sturing zou moeten zijn. Het doet wat denken aan het doof-blinde meisje dat naar de psychiater wordt gestuurd omdat ze zo onzeker is. De psychiater komt er al snel achter dat de ouders alles waaraan het kind zich zou kunnen bezeren, uit de weg hebben geruimd. En zo moet je natuurlijk het kind de hele dag aan de hand houden. Het bewijs hiervan wordt iedere keer geleverd als het kind loslaat.

Rob de Wilde
Organisatie adviseur Geverink, de Wilde, Bosquet en Partners