Wat mij verbaast in alle discussies over zelfstandigheid en de handhaving van de (nog steeds ongewijzigde) wet DBA is dat niemand het heeft over de oorzaken. Want waarom proberen we verwoed een grens te leggen tussen zelfstandigheid en werknemerschap?

De reden is de volledig andere fiscale behandeling. Als je zelfstandig bent heb je een aantal financiële voordelen ten opzichte van anderen. En je hebt over het algemeen veel meer invloed op je eigen werk en meer afwisseling. Door de focus op 'misbruik' van de fiscale voordelen worden de andere voordelen voor veel zzp'ers ook onbereikbaar gemaakt.

Waarom leveren die fiscale voordelen problemen op? Ze stammen uit een tijd dat de meeste mensen werknemer waren en je nog niet zoveel zzp'ers had. Dat aantal is pas sinds 2005 hard gaan groeien. En dat grote aantal legt wel een druk op de sociale voorzieningen.

Behalve dat ze ondernemersaftrek krijgen, betalen zelfstandigen niet mee aan de premies werknemersverzekeringen, bijvoorbeeld voor werkeloosheid en arbeidsongeschikheid. En ze bouwen vaak geen pensioen op. De meeste zelfstandigen zijn gezond en kunnen prima voor zichzelf zorgen. Met een kwakkelende gezondheid en matige communicatieve of vaktechnische vaardigheden kies je vaak eerder voor een baas. Maar daardoor mist onze sociale zekerheid wel een flink aantal 'netto betalers'.

Logisch dus dat de politiek dit wil terugdringen, niet alleen de schrijnende gevallen, maar in z'n algemeenheid. Zoals aangegeven raakt dit ook de zzp'ers die het niet zozeer om het financiële voordeel gaat, maar om de vrijheid en afwisseling. En die mensen hebben we ook hard nodig, als flexibele schil en om kennis van de ene organisatie naar de andere over te dragen. Als je daar ruimte aan geeft, en toch een groot deel van de echte ondernemersvoordelen wilt handhaven, dan kom ik op een driedeling:

 

	Ondernemers	Vrije werkers	Werknemers
Betaalt inkomstenbelasting	Ja	Ja	Ja
Ondernemersaftrek	Ja	Nee	Nee
Verplicht pensioen	Nee, want vaak opbouw in het bedrijf	Ja, bij een fonds naar keuze	Ja, zoals nu ook geregeld is
Verplichte WAO, WIA en ZW premie	Ja	Ja	Ja
Bijdragen aan WW	Nee	Nee	Ja

 

De term vrije werker is hierin nieuw. Ik bedoel daarmee iemand die niet een groot fiscaal voordeel heeft ten opzichte van werknemers, maar minder baanzekerheid heeft of wil. Tarieven voor vrije werkers mogen gerust zo'n 25 tot 40% hoger liggen dan de integrale loonkosten van werknemers. Meestal zullen ze niet doorbetaald worden bij ziekte en ze hoeven niet altijd werk te hebben, daar moet je voor compenseren. Maar op die manier houd je wel een goede flexibele schil en een soort 'smeerolie' in je economie.

Net als nu blijf iedereen inkomstenbelasting betalen. Alleen 'echte' ondernemers houden een vorm van ondernemersaftrek. Het criterium hiervoor kan zijn dat je personeel in dienst hebt of dat je meer dan 50.000 euro aan investeringen op je balans hebt staan.

Met name de zelfstandigenaftrek, onderdeel van de ondernemersaftrek, geeft nu het probleem. Omdat dit een vast bedrag is ongeacht je omzet, maakt dit vooral voor mensen met een lager inkomen het aantrekkelijk om ondernemer te worden. Hier zit dan ook de meeste schijnzelfstandigheid. Deze wordt momenteel al snel afgebouwd. 

Omdat ondernemers geld nodig hebben om investeringen te doen, en als het goed is hun pensioen deels gevormd wordt door hun bedrijf, hoeven zij niet verplicht mee te doen in een pensioenfonds. Vrije werkers moeten dit wel, zij mogen zelf een fonds kiezen. Op deze manier wordt het speelveld met de werknemers verder gelijk getrokken.

Iedereen gaat bijdragen aan de premies voor als je ziek wordt. Hiermee herstel je een mate van collectiviteit. Alleen de premies voor de WW worden uitgezonderd, vrije werkers en ondernemers betalen die niet. Zij kiezen er namelijk zelf voor op dit vlak meer risico te lopen, maar eventueel ook meer rendement te maken.

Bij ondernemers speelt nu vaak de vraag of zij in een eenmanszaak of BV moeten gaan. Typisch kies je voor een BV als je risico loopt op claims van anderen of wanneer het fiscaal aantrekkelijk wordt, in de afgelopen jaren is dit omslagpunt gedaald tot circa 90.000 euro. Door de fiscale prikkel weg te halen om naar een BV over te gaan, voorkom je een heleboel extra jaarrekeningen en complexiteit. De simpelste manier om dat te doen is door de MKB-winstvrijstelling voor ondernemers en vrije werkers stevig te verhogen. Dat is ook een mooie manier om de overgang naar dit nieuwe systeem minder abrupt te maken.

Een systeem van 'workers' is er al in het Verenigd Koninkrijk. Het krijgen van extra aftrekposten als je personeel in dienst hebt bestaat ook al, ik heb dit in Thailand en Singapore o.a. gezien. De vraag is waarom Nederlandse ambtenaren politici nooit deze opties hebben ingebracht in het debat.