Je laten verrassen, Kunde of Kunst?

Een paar jaar terug heb ik me ingeschreven voor een cursus beeldhouwen in natuursteen. Natuursteen is een materiaal dat imponeert door zijn ouderdom en tijdloosheid. De wijze waarop het is ontstaan bepaalt in belangrijke mate hoe het bewerkt wil worden, niets menselijks lijkt natuursteen vreemd. Meer dan fysieke kracht vraagt het werken in natuursteen om geduld, concentratie en fantasie. Je kan je laten leiden door een vooraf bedacht model of vrij werken waarbij de vorm zich al werkend uitkristalliseert, ook wel genoemd ‘á taille direct’. Deze laatste wijze van werken spreekt mij het meest aan en zou je kunnen vergelijken met wat in organisatiejargon het ‘trekkersmodel’ wordt genoemd.

Inmiddels ben ik diverse cursussen en een aantal sculpturen van eigen hand verder. Tot mijn verrassing heb ik mijn patroon van discipline en fanatiek werken geleidelijk aan losgelaten. Om me te verwonderen over de procesgang die met het maken van een sculptuur gepaard gaat. Een leerproces in waarnemen, verbinden en afstand nemen. Vaardigheden die me vertrouwt voorkomen tegen de achtergrond van mijn eigenlijke werk als ‘reflectieve HRD beoefenaar’.

Een sculptuur roept vele verhalen op. Je kunt niet eenduidig zeggen waar het over gaat. Vaak ben ik, werkend in de publieke ruimte, geconfronteerd met de vraag: “Wat bent u aan het maken?” Een vraag waarop ik slechts een summier antwoord kan geven omdat de uiteindelijke vorm nog in de toekomst verscholen ligt. In organisaties daarentegen lijkt vaak het omgekeerde het geval en denken we het antwoord al te weten voordat de vraag gesteld is.

Als u alle beeldhouwtechnieken zou beheersen, bent u dan een kunstenaar of een ambachtsman?
Voor een antwoord op deze vraag maak ik met u een uitstapje naar wat binnen organisaties gemeengoed is geworden, de competentiebenadering. Met het coachen op competenties wordt beoogd medewerkers én leidinggevenden meer ruimte te geven voor hun eigen ontwikkeling en creativiteit in lijn met de organisatiedoelen. Wie kan daar iets op tegen hebben?

Paradoxaal genoeg worden daarbij instrumentele methoden gebruikt die vaak een effectieve coaching in de weg staan. Goede bedoelingen ten spijt verzandt deze benadering nog al eens in een papieren ‘invuloefening’ wat de vraag oproept of de gewenste organisatieontwikkeling daarmee binnen handbereik komt. Te vergelijken met de instrumentele vaardigheden van een beeldhouwer die nog geen garantie vormen voor een tot de verbeelding sprekende sculptuur.

Blijkbaar denken we nog vaak vanuit het traditionele managementparadigma waarin ontwikkeling beheersbaar en als het even kan voorspelbaar moet zijn. Dit paradigma laat geen ruimte om ‘oog en oor’ te ontwikkelen voor wat u niet begrijpt, past of even niet uitkomt.

Leren kennen en waarderen wat u in eerste instantie vreemd voorkomt vraagt om reflectie op uw authenticiteit, wat raakt u, wat niet? Daar heeft u anderen bij nodig die u soms bewust maar vaker onbewust een spiegel voorhouden. Zoals een beeldhouwer tijdens het bewerken van een brok natuursteen onbedoeld en onverwacht zichzelf tegenkomt, zich dingen afvraagt. En niet onrustig wordt als hij het even niet meer weet. Hij heeft geleerd afstand te nemen om zich te kunnen verbinden met wat hem toevalt.

Wat beeldhouwen in steen (marmer) voor mij bijzonder maakt is dat de steen vrij is om zichzelf te zijn, zonder vooroordelen, en zijn vorm prijsgeeft als daar ruimte voor wordt gecreëerd. En daarbij dus niet zijn ware aard en vorm geweld aan wordt gedaan. Pas dan laat hij zich ‘gewillig’ bewerken. Te vergelijken met een manager die de kunst verstaat om mee te bewegen met de zich ontvouwende aard en (verborgen) competenties van zijn medewerker(s), vaak onverwacht, en verrassender dan je van tevoren had kunnen bedenken.

Betekent het bovenstaande nu dat u bijvoorbeeld een instrument als competentiemanagement maar over de schutting moeten gooien? Nee dus, niet doen, onthand als u in dat geval zou kunnen zijn. Wel kunt u met uw achterliggende ervaring uw kunde tot kunst verheffen door uzelf op een andere manier te verbinden met het instrumentarium wat u ter beschikking staat. In essentie gaat het hierbij om ruimte laten voor ervaringen die uzelf verrassen, ze komen niet voor niets langs! Ongetwijfeld kunt u ze later duiden als betekenisvol voor uw persoonlijke en professionele ontwikkeling door ze in hun onderlinge samenhang te plaatsen. Hiermee gaat u verder dan het beheersmatige dat de vakman kenmerkt en verheft u zich tot een ware kunstenaar.

Overigens, daarvoor hoeft u niet te gaan beeldhouwen. Er zijn tal van mogelijkheden om buiten het voor u vertrouwde en bekende kader nieuwe ervaringen op te doen. Een verrassend nieuwjaar wens ik u graag toe!

GASSHO training & consultancy
Thomas Langemeijer