In ManagementSite hebben we de afgelopen jaren vaak gepubliceerd over de DOOMLOOP van regeldruk die overheid en publieke organisaties lamlegt. Wat gaan we daaraan doen? Komen de partijen met concrete acties?  Of blijven we in een vastgelopen systeem van 'Blame the other' hangen?

Dit artikel is geschreven nog voor de verkiezingen in oktober 2025. Ik vraag mij af of nu metterdaad de problemen aangepakt gaan worden. Of blijft het spel van 'Blame the other' met de doodlopende weg van meer regelgeving en bureaucratie de aanpak belemmeren?
Een zekere eigenwaan en overmoed doen mij in dit artikel met een paar  hints te komen hoe het beter zou kunnen.

We hebben de strengste stikstofregelgeving. Eindeloze beroepsprocedures belemmeren de woningbouw. Ook onze veiligheid is in het geding; de pakkans voor misdrijven neemt af, handhaving en toezicht staan op losse schroeven. Ondernemers, MKB en ZZP'ers worden geplukt en ontmoedigd in plaats van gestimuleerd. En dan is er de hopeloze rij van dossiers en affaires die maar blijven liggen. Publieke organisaties, zijn zo ingewikkeld ingericht dat grootscheeps falen normaal aan het worden is.

Bestuurlijke kracht ontbreekt

Partijen maken zich op voor de verkiezingen. Wordt het ‘mooipraat’ en ‘vaagtaal’ of 'elkaar de schuld geven.' In diverse partij-programma's zijn teksten te vinden over de noodzaak om de regeldruk te verminderen. Het zijn teksten die vollopen met mooie voornemens. Voornemens die al jaren lang hebben geleid tot meer ambtenaren en meer regelgeving.

Om dat aan te pakken is bestuurlijke vastberadenheid vanuit de politiek en departementen een voorwaarde. Welnu, wat laten de politieke partijen in hun programma's en publieke uitingen daarvan zien. Heel weinig. Goede voornemens zijn er zat. Maar die zijn er al 20 jaar. Hoe gaat men die voornemens realiseren? Waar blijven de concrete acties? 

Bestuurlijke kracht ontwikkelen

Voor concrete acties zie bijvoorbeeld de columns van Annemarie van Gaal, Ronald Plasterk, Marcel Levi en de voorstellen van Adviesgroep Stoer . Men zoekt telkens eenvoud, overzicht, goede uitvoerbaarheid en fikse besparingen.

De belangen van politieke partijen lijken van een andere orde. Belangen die vaak door lobbyisten aangejaagd worden. Meer wet- en regelgeving, toenemende complexiteit en bureaucratisering zijn het gevolg. En dan al die subsidies voor NGO's en andere clubs. Waar bemoeien we ons mee! Laat ze op eigen benen staan. En telkens dat advies inwinnen bij de Raad van State. De wetgevende macht bestaat uit onze regering en het parlement. Men kan raadplegen wie men wil maar houd de besluitvorming in eigen handen.  
De rol van de Raad van State in de besturing van NL roept bij mij sowieso al twijfels op. Het lijkt wel of deze Raad in feite onze wetgevende macht is. Er speelt ook de combinatie van wetgeving en rechtspraak. Dat is is zonder twijfel in strijd met 'de scheiding der machten'. Dat kan de RvS zelf toch ook bedenken. Een ongeloofwaardige club.
De druk van de Europese Unie en internationale verdragen moet we ook gedogen. Het Europese Hof wil nu zelfs een eind aan ons pensioenstelsel maken. Terwijl het als het beste ter wereld te boek staat. Het zou niet volgens de Europese regels zijn!

'In wat voor bubbel zijn we bezig?' Hebben partijen het daar wel eens over, intern of met hun adviseurs? Of doet iedereen mee met deze vicieuze cirkelgang.  We raken gevangen in een systeem dat de grote problemen in NL alleen maar erger maakt.  Een destructief interactie patroon van 'Blame the other' terwijl de problemen blijven liggen. 
Wie gaan er aan de gang met de dossiers die NL lamleggen. Concreet en zonder regeltroep. Simpel, begrijpelijk en uitvoerbaar. 

Stop de Doomloop. Sloop de verstikkende bureaucratisering 

Ben benieuwd wat we in de verkiezingscampagnes daarvan gaan merken.  De VVD komt met 'De pensioenleeftijd verhogen, de AOW verlagen en het basispakket van de zorg verkleinen'. Paul Verburgt schrijft ' De argumentatie is flinterdun: er is geld nodig voor het leger. Maar waarom dat door ouderen en zwakken moet worden opgebracht en niet kan worden betaald uit de geldverslindende asielindustrie of de overdaad aan publieke diensten en subsidies, blijft onbesproken.'
De BBB met Caroline van der Plas en Mona Keizer doet het dan beter.  Het herboren CDA houdt het  vaag. Bontenbal praat vooral over 'fatsoen'. GroenLinks-PvdA wil de wooncrisis aanpakken op een manier die de doomloop van regeldruk en bureaucratisering alleen maar versterkt. 

Ondanks alles blijven er volgens mij mogelijkheden. 

Hoe beginnen?

Onze departementen kunnen het goede voorbeeld geven door de al bestaande voornemens van minder ambtenaren en kostenbesparingen te realiseren. Daar zijn we het al jaren over eens. Laten we dat eindelijk eens waarmaken. Doen dus, begin bij het begin.

Hoeveel geld kan dit opleveren?

Het financiële plaatje

Aan AI heb ik de volgende vraag voorgelegd ‘We willen in Nederland de bureaucratie terugdringen en op het ambtelijk apparaat bezuinigen. Hoeveel geld kan dat opleveren?’

De samenvatting van de AI-reactie is: In Nederland zijn er al concrete plannen om jaarlijks €1 mld tot €3,2 mld structureel te besparen via inkrimping van het ambtenarenapparaat en verlaging van ambtelijke lasten. Als je daar grootschalige herstructurering aan toevoegt — waaronder stevige regeldruk-vermindering en minder externe inhuur — zou het theoretische potentieel kunnen oplopen tot €4–5 mld of meer per jaar, verder doorgedreven maatregelen zouden kunnen neerkomen op €10–15 mld.

 En de belangrijkste dossiers? 

De belangrijkste dossiers, mijn top 3

Mijn top drie zijn de wooncrisis, de immigratie en het dreigend infarct van zorg en veiligheid. 

De regie

Sommigen zullen pleiten voor een sectoroverstijgende regie. Dat kan ik mij goed indenken want er is samenhang en overlap. Maar kijk uit voor een aparte instantie want de doomloop ligt op de loer: meer regelgeving, nader onderzoek, meer taskforces, meer commissies. Kortom meer bureaucratie en weinig 'doen'.  Extra schakels in de besturing maken het probleem al gauw groter. Laten we de verantwoordelijkheid voor oplossingen niet verder verdunnen.

De belangrijkste bouwstenen

Wat zijn voor mij belangrijke bouwstenen voor de aanpak van de 3 dossiers?  Hier volgen voor elk van de drie dossiers enkele mogelijkheden. 

De wooncrisis

Het verruimen van de stikstof-grenzen, stoppen met de spastische bescherming van elke loslopende salamander, rugstreep-pad of schijfhoren-slak. De vestigings-eisen en eindeloze bezwaar- en beroepsprocedures aan banden leggen. Dat betekent als de wiedeweerga de belemmerende wetten en regels aanpassen, desnoods een crisissituatie uitroepen of met een noodwet komen. 

De Adviesgroep Stoer noemt honderd concrete acties om de wooncrisis aan te pakken. Geen abstracte voornemens. Eenvoud en uitvoerbaarheid domineren. Er kan dus al veel! Geweldig, daar hebben we wat aan. Volgens mij heeft minister Mona Keijzer er al gebruik van gemaakt voor de Wet 'Versterking regie volkshuisvesting'. Een goede stap maar het gekrakeel is al begonnen.  Daar gaan we weer. Da's maar makkelijk. Als je kritiek hebt kom dan met concrete voorstellen om de wet meer eenvoud en kracht te geven'. Dat gebeurt nog te weinig. Politici willen scoren met talrijke wensen en amendementen. 'Eenvoud' verandert in 'complex'. 

GroenLinks-PvdA is met een plan voor de wooncrisis gekomen 'Bouwen voor de sociale meerderheid’. De overheid moet de volkshuisvesting voor zijn rekening nemen. Rijk en Gemeentes moeten met ‘ongekende publieke investeringen’ grond aankopen en goedkope leningen verschaffen aan Woningbouwverenigingen Nieuwe Stijl.  Aldus moeten we massaal huizen bouwen, niet slechts voor de laagste inkomens, maar voor ‘de sociale meerderheid’. 
 Tja, laat de ambtenaren het maar regelen. Deze aanpak gaat de regeldrift en systeemdwang alleen maar erger maken.

Een belangrijke oorzaak van het woningtekort is de hoge asielstroom. Mona Keijzer wil de voorrang van statushouders afschaffen. Duidelijk, het werd tijd. Dat kan zeker helpen.
Daarbij komt nog dat dit probleem nog veel erger is dan wat we nu denken. Zo lees ik Huizenfraude bij statushouders? Ambtenaar doet boekje open over dubbele woningen. Ik weiger dit te geloven. Maar als het waar zou zijn vind ik het een grof schandaal. Onze politieke partijen en journalisten hoor ik hier niet over. Past dit misschien bij hun ‘deugdzame' houding?

De Immigratie

Behalve dat de immigratie bijdraagt aan de woningnood, het zorginfarct en en de afnemende veiligheid blijven de kosten stevig oplopen. ‘Wat zijn de kosten van de immigratie in Nederland per jaar.’ AI geeft antwoord:

 Afhankelijk van gebruikte periode en doelgroep:
Gemiddelde netto kosten: circa €17 miljard per jaar (1995–2019).
Recente trendanalyse: ongeveer €37 miljard per jaar (2020–2024).
Prognose bij status‑quo: mogelijk oplopend naar €50–70 miljard op jaarbasis in de toekomst.

Cijfers waar ik van duizel. Er was in NL al een concreet plan. Het strengste asiel-beleid van Europa was in de maak. Waar is dat plan gebleven? De BBB wil het asielbeleid verder beperken en procedures drastisch vereenvoudigen. Dat is een begin. Bontenbal ziet nog ruimte voor 70.000 immigranten per jaar. Wel een concreet getal maar volgens mij zitten de kiezers hier niet op te wachten. GL-PvdA mikt op 60.000. Een dwang-wet voor gemeenten gaat voor huisvesting zorgen. Probleem opgelost? Ik denk het niet.

Onlangs weer veel narigheid in Ter Apel. De burgers zijn het zat. Als de daders al opgepakt worden, na een paar uur lopen ze weer vrij rond. De politici die op werkbezoek komen beloven keer op keer maatregelen. De narigheid neemt alleen maar toe. Wat is er moeilijk aan oppakken en opsluiten?
En het is nog erger: de wandaden van een loverboy uit het asielzoekerscentrum (AZC in Breda, deden de discussie over veiligheid en toezicht oplaaien. Een onderzoek naar opvanglocaties in West-Brabant signaleert een patroon van geweld, intimidatie, wapenbezit, seksuele uitbuiting en informatie verzwijging. Men spreekt van een structureel falen van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers.
AZC's blijken broeinesten waar de 'deugdzame' pers en politieke partijen omheen lopen. Zijn de politieke partijen van plan schoon schip te maken. Ik merk er weinig van. En wat doen onze lokale bestuurders? Het is ook hun verantwoordelijkheid om dit soort narigheid uit te bannen. Ik vind hun optreden weinig overtuigend. Jammer dat we geen verkozen burgemeesters hebben.

Zorg en veiligheid

De kosten van de zorg reizen de pan uit. De overvloed aan regelgeving verziekt het werk, zoals ook bij de politie. Het verloop van het zorgpersoneel is voor het grootste deel te wijten aan het feit dat men niet in de zorg is gegaan voor een administratieve functie.
Dan zijn er de Zorg Cowboys en Big Pharma die de kosten van hulpmiddelen en medicijnen opjagen. De verzekeraars proberen ongetwijfeld dit af te remmen maar kunnen onvoldoende bouwen op de bestuurlijke kracht van de zorg zelf. Daarbij komt nog dat in toenemende mate criminelen en fraudeurs hun zakken vullen in de zorg. Justitie kijkt toe, te weinig capaciteit?

Falende bestuurlijke kracht

Eilandjescultuur speelt de zorgsector parten. "Er zijn heel veel mensen aan het werk, maar de vraag is uiteindelijk: wat wordt daarmee gedaan? Er zijn 340 gemeentes, verzekeraars, zorgkantoren mee bezig. Iedereen op z'n eigen eilandje. De regels zijn heel streng over welke gegevens ze met elkaar mogen delen. Elke gemeente en elke zorgverzekeraar moet een eigen onderzoek doen. Het is onzinnig."

Regie ontbreekt. "Als elke instantie zijn eigen muur optrekt met 'dit is van ons en dat is van jullie' en verder niemand de regie pakt, dan blijft het gewoon doorgaan.

Kortom: 'Daadkrachtig optreden is dood geregeld. De 'Doomloop' in optima forma'.

In De zorg zo goed als onbestuurbaar beschrijf ik hoe de regelgeving en systeemdwang de zorg tot prooi van allerlei louche activiteiten maakt. 

Conclusie 

Ik ben benieuwd wat onze politici gaan doen aan de regelzucht en systeemdwang. Negeren, vluchten in 'nader onderzoek' of met concrete acties komen? Bijna elke partij  betoogt dat we iets moeten doen aan de regeldruk. Geloofwaardige en duidelijke acties zijn echter dun gezaaid. Bestuurlijke kracht en enig bewustzijn van de effecten van de bubbel waarin men verkeert, ontbreken. 'Blame the other', men ruziet en scheldt erop los.

Ik ben bang dat we in het huidige vastgelopen systeem blijven hangen. Het is een verwoestend patroon aan het worden. Aan de mogelijkheden om oplossingen te realiseren komt men niet toe. Het debat gaat over andere zaken. Ondertussen kan een loslopende salamander, een bezwaarschrift of wat dan ook elke oplossing  blokkeren. Bovendien laten we ons de wet voorschrijven door de Raad van State, de Europese Unie en internationale verdragen. 

Politici, departementen, publieke organisaties en gemeenten moeten met de nodige durf aan de gang. Er zijn wel degelijk openingen om aan de systeem-dwang te ontsnappen. Het parool is: 'Koester eenvoud en kom met concrete acties'. Ik kan het niet helpen maar met deze laatste zinnen voel ik mij een roepende in de woestijn.

Prof. dr. Willem Mastenbroek
Hoofdredactie ManagementSite.nl