Gedrag begrijpen en positief beïnvloeden

Gedrag begrijpen en positief beïnvloeden vraagt een dosis zelfkennis en zelfbewustzijn. Inzicht in je eigen persoonlijkheid is een must om effectief leiding te geven. Een hulpmiddel is het onderscheid in vier persoonlijkheidscategorieën.

Onlangs coachte ik leidinggevende Marloes die mij het volgende voorlegde:
“Ik ervaar steeds meer werkdruk. Ik werk bijna iedere dag over en denk ’s ochtends als ik begin: ‘Ik moet nog zoveel werk doen, hoe ga ik dit allemaal voor elkaar krijgen?’ Om tijd te besparen, neem ik geen pauzes, ik lunch aan mijn bureau. Aan het einde van de dag ben ik moe en heb ik knallende hoofdpijn. Ik ben teleurgesteld in mezelf, omdat ik mezelf steeds overvraag.” Ik vroeg aan Marloes: “Is de hoeveelheid werk die je op je bord hebt liggen realistisch? Waar laat je je gedurende de werkdag door leiden?” Ze zei: “Ik heb te veel werk, maar ik zou bepaalde taken kunnen delegeren. Dat vind ik lastig. Ik doe nu werk voor mijn medewerkers dat ze goed zelf kunnen doen of kunnen leren. Ik laat me voor hun karretje spannen en werk hard voor anderen. Een voorbeeld: afgelopen week verzocht Pieter (medewerker) mij per mail uit te zoeken wat de mogelijkheden zijn voor het komende klanten-event. Voordat ik het in de gaten had, was ik al zaken aan het uitzoeken voor Pieter. Achteraf dacht ik: ‘Dit is mijn taak helemaal niet!’ en kwam ik erachter dat Pieter dit verzoek bij mij had neergelegd, omdat hij het zelf niet voor elkaar kreeg om zijn collega Chris dit uit te laten zoeken. Hij dacht: ‘Ik ga het nu maar eens bij Marloes neerleggen, die is altijd zo behulpzaam.’ Chris werd ondertussen nergens op aan gesproken, en kwam weg met nietsdoen.”

Op de werkvloer heb je als manager te maken met medewerkers met verschillende karakters. Er zijn enthousiastelingen, verantwoordelijken, stille willies, dagdromers, excentriekelingen, perfectionisten en manipulators. Al deze types hebben iets anders van jou in het leidinggeven nodig om te groeien in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. Wat bij de een wel werkt, werkt bij de ander averechts. Sommige medewerkers zijn gebaat bij een grote mate van zelfstandigheid, terwijl anderen veel aandacht en begeleiding nodig hebben. Wanneer je een inschatting kunt maken van het type medewerker waar je mee te maken hebt, kun je bepalen welke interventies effectief zijn. Dat is vooral van belang in stress-situaties.

Deukjes

In stressvolle werksituaties ben je niet altijd in staat om effectief te reageren. Op dit soort momenten van druk kom je in een disfunctioneel deel van jezelf terecht. Als de druk op je werk wordt opgevoerd of als je intern stress opbouwt, heb je de neiging overlevingsgedrag in te zetten als afweer tegen de pijnlijke ervaring van vroeger. Dit is een proces dat zich buiten je bewustzijn afspeelt. Ieder mens heeft bepaalde trekken van een specifiek persoonlijkheidstype. Ontwikkelingspsychologisch gezien kan dit ook niet anders. In iedere fase van je ontwikkeling kan een bepaald persoonlijkheidstype zich (verder) ontwikkelen. Je kunt bepaalde persoonlijkheidstrekken versterken of juist minimaliseren.

Kader

Om inzicht te krijgen in disfunctioneel gedrag ofwel overlevingsstrategieën, kun je kennisnemen van de vier verschillende persoonlijkheidscategorieën die je in grote lijnen kunt onderscheiden. Binnen deze categorieën bestaan weer allerlei mengvormen. Het is belangrijk te weten wat je eigen tekortkomingen zijn, wie je als persoonlijkheid bent en wat je uitgangspunten zijn voor jouw manier van leidinggeven. Op basis van zelfinzicht en zelfbewustzijn kun je je leidinggevende capaciteiten vergroten. In grote lijnen zijn er vier persoonlijkheidscategorieën op basis waarvan je reageert in stress-situaties:

1. Jezelf zijn
   Je reageert authentiek vanuit je eigen autonomie. Met andere woorden: je neemt verantwoordelijkheid voor je eigen denken, voelen en handelen in het hier-en-nu. Je bent bewust, open, spontaan en handelt oplossingsgericht.
2. Vluchten – Creatieve Dagdromer
   Je reageert door je terug te trekken, te vluchten met je aandacht weg van het hier-en-nu. Je bent mentaal afwezig of maakt geen contact meer met wat je voelt. Hierdoor verlaat je je volwassen bewustzijn, terwijl dit bewustzijn nu juist zo van belang is.
3. Vechten – Charmante Manipulator
   Je reageert door de strijd aan te gaan. Je gaat erop af en kiest ervoor te vechten. Je laat je niet raken door wat er gebeurt in de wisselwerking tussen jou en anderen. Je wilt winnen en kiest de aanval als de beste verdediging. Je legt het aandeel voor ontstane of toekomstige problemen bij de ander neer.
4. Jezelf onder druk zetten – Verantwoordelijke Workaholic
   Je neemt veel verantwoordelijkheid op je schouders. Je maakt jezelf probleemeigenaar door het probleem van de ander ongevraagd over te nemen. Je doet dit door je angst de ander teleur te stellen. Je wilt het vooral goed doen in de ogen van de ander en verontschuldigt je al snel.

Balans

Bij Marloes staat het type Jezelf onder druk zetten - Verantwoordelijke Workaholic op de voorgrond. Enkele kenmerken hiervan zijn:

• een groot verantwoordelijkheidsgevoel;
• behulpzaamheid;
• waarde hechten aan harmonie op het werk;
• zich overbelasten;
• meer werk verrichten dan gevraagd wordt;
• angst om anderen teleur te stellen;
• angst om uiting te geven aan boosheid.

Voor Marloes is het belangrijk de verantwoordelijkheid daar te laten waar die hoort en goed voor zichzelf te zorgen door ontspanningsmomenten te nemen en dingen te doen waar ze van geniet. Dan komt er weer balans tussen inspanning en ontspanning. Verder doet ze er goed aan haar medewerker Pieter aan te spreken op zijn gedrag, grenzen aan te geven en hem te stimuleren de verantwoordelijkheid voor zijn eigen taken op te pakken. Ze kan Pieter uitnodigen Chris rechtstreeks te benaderen in plaats van hem weg te laten komen met zijn passieve gedrag.

Effectief leidinggeven

Meer zelfkennis en zelfbewustzijn helpen zowel bij het effectief leidinggeven aan jezelf als aan je medewerkers. Persoonlijkheidsmanagement begint met een dosis zelfinzicht en zelfbewustzijn. Van daaruit kun je gedrag van jezelf en je medewerkers begrijpen en positief beïnvloeden.

Manon Bongers is auteur van Psychologie voor managers. Meer weten over Persoonlijkheidsmanagement? Kom naar de 1-daagse masterclass op dinsdag 22 november 2016.