MBA voor functionele dwarsliggers

Columns

In veel organisaties is er van alles aan de hand. Een hoog ziekteverzuim. Een angst- of afrekencultuur. Een overdaad aan bureaucratie. Geklaag en geroddel. De ene zinloze reorganisatie na de andere. Leidinggevenden die zich schuldig maken aan machtsmisbruik.

Om dit soort misstanden te bestrijden zijn ‘functionele dwarsliggers’ nodig. Mensen die lastige vragen stellen. Die zeggen waar het op staat. Die doen wat er gedaan moet worden. Maar hoe bewerkstellig je dat zonder het risico te lopen er uit gewerkt te worden? Wat kun je wel doen om zaken te veranderen en wat kun je beter laten? En hoe kun je eigenlijk weten wat er aan de hand is? Is het wel zo erg als je denkt dat het is?

Het MBA-model voor functioneel dwarsliggen kan helpen bij dat soort vragen. Het ziet er zo uit:

 

M = Moreel kompas: droom én ondergrens

B = Beoordeling: kritisch én waarderend                 A = Actie: boven óf onder de radar

 

M = ontwikkel je MOREEL kompas (droom én ondergrens)

De eerste stap is het ontwikkelen van je eigen moreel kompas, dat je richt op jouw ideale organisatie. Een krachtig beeld waar je naar toe wilt. ‘I have a dream’, zei Martin Luther King. Functionele dwarsliggers liggen niet dwars om dwars te liggen, ze strijden voor hun droom. Het zijn de helden van de organisatie.

Je moreel kompas geeft ook jouw ondergrens aan. Welk gedrag vind je nog acceptabel? Welke reorganisatie pik je nog wel en welke niet meer? Als je er van tevoren over nadenkt wat er binnen jouw organisatie op je weg kan komen, word je er niet door overvallen maar kun je van te voren bepalen wanneer en hoe je dwars moet gaan liggen.

B = Maak een BEOORDELING van de situatie (kritisch én waarderend)

De tweede stap is het maken van een beoordeling van de situatie. Neem hiervoor afstand. Vaak nemen we ‘foute’ situaties nauwelijks meer als zodanig waar. Ze zijn geleidelijk ontstaan en nu zitten we er midden in. Dat iemand zijn collega’s structureel negeert – tja, zo is hij nou eenmaal. Dat we meer naar de behandeldiagnose kijken dan naar wat deze cliënt echt nodig heeft – tja, dat moet nu eenmaal van de zorgverzekeraar. Maar zou je ook zo denken als je daar van een afstand, als buitenstaander naar zou kijken? Functionele dwarsliggers zijn kritisch en nemen zaken niet voor zoete koek aan.

Maar je kunt daarnaast ook door een waarderende bril naar de organisatie kijken. De gevluchte joodse psycholoog Kurt Lewin stelde dat, wanneer we begrepen wat er in nazi-Duitsland gebeurde, we een betere maatschappij zouden kunnen creëren door de constructieve krachten in de samenleving te vergroten. De ontwikkeling van Appreciative Inquiry sluit hierop aan. Uitgangspunt is dat waarderende vragen voor positieve ontwikkelingen kunnen zorgen. Daarbij geldt dat je mensen alleen kunt beïnvloeden als je verbinding met ze weet te maken. Zonder oordeel. ‘Meet them where they are, not where you want them to be.’

A = kom in ACTIE (boven óf onder de radar)

De derde stap is actie. Als je niks doet, verandert er niks. Alleen al door vragen te stellen kan er iets op gang worden gebracht. Kritische vragen kunnen leiden tot bewustwording. Positieve vragen tot positieve acties. Maar soms is dat te weinig. Er moet écht iets gebeuren, anders gaat het de verkeerde kant op. Of misschien is de ondergrens al bereikt. Wat dan? In dat geval kun je er voor kiezen om boven de radar proberen zaken te veranderen of onder de radar.

Boven de radar betekent dat je openlijk ingaat tegen de heersende opvattingen. Je gaat, in gesprek met het management, staan voor waar je in gelooft. Soms helpt dit. Vaak zijn mensen zich niet bewust van het effect van hun beslissingen. Ze zijn dan blij dat er iemand is die zijn mond open doet. Als dat niet zo is, kun je besluiten om de strijd aan te gaan. Maar let daarbij wel goed op. De bekende Amerikaanse psycholoog Zimbardo waarschuwt in zijn boek ‘Het lucifer effect’ dat zieke systemen over enorme krachten beschikken om zich te wapenen tegen verandering. ‘Het systeem kan de weerstand van een individu uitleggen als verward, de tegenstand van twee individuen als een folie à deux, maar met z’n drieën krijgt het te maken met een oppositie waar serieus rekening mee moet worden gehouden.’ Dus: zoek medestanders en zorg dat je altijd minstens met zijn drieën bent.

Je kunt er ook voor kiezen onder de radar te blijven. Zoals Thom Verheggen zegt in ‘Ontmanagen voor managers’: doe binnen je cirkel van invloed alles wat je kunt en wees daar buiten het braafste jongetje van de klas. Doe wat je wilt, maar zorg dat je uren op het tijdschrijfformulier kloppen. Kies een behandeldiagnose die mogelijk maakt wat er volgens jou nodig is. Zoek de grenzen op. Onder het mom van ‘experiment’ is soms veel mogelijk. Ook een kleine held is een held.

 

Jan de Jonge verzorgt tijdens het grootste kennisfestival van Noord Nederland op 26 september a.s. samen met Heleen van der Kooi de workshop Functioneel Dwars Zijn >> 

Waar vind ik toepasbare kennis en gedeelde ervaringen

Probeer het Pro-abonnement een maand gratis

En krijg toegang tot de kennisbank. 110 onderwerpen, kritisch, wars van hypes, interactief en geselecteerd op wat wél werkt.

Word een PRO 

Lorenzo Blok
Zo, wat is dit herkenbaar!!! Wat een helder stuk, hier kan ik wat mee!
Jan de Jonge
Mooi Lorenzo, en dank voor het compliment!

Meer over Ethiek, integriteit, moreel kompas