Ben jij slachtoffer, aanklager of redder?

Columns

Herken je wel eens dat je:

  • Klagend je werkdag begint omdat er iets tegen zit en je daardoor denkt dat de hele dag niets zal worden?
  • Soms je frustratie afreageert op een collega door het geven van ‘steken onder water’?
  • Graag oplossingen voor anderen bedenkt en daarmee te veel verantwoordelijkheid op je schouders neemt?

De dramadriehoek

Dit zijn achtereenvolgens voorbeelden van slachtoffer-, aanklager- en reddergedrag. Je bent dan, zonder dat je het door hebt, in de ‘dramadriehoek’ beland. Je zit in een rol die niet effectief is maar die vaak wel een tijdelijke voldoening geeft.

Waarom de naam dramadriehoek? Omdat alle rollen te maken hebben met het creëren van drama. En daar houden we wel van. Alleen al het aantal soaps op TV, waar drama het gemeenschappelijke kenmerk is, geeft aan dat drama aantrekkingskracht heeft.

Hoe zit dit precies?

Het gehalte van drama in soaps is groot. Er wordt meer gescheiden, er zijn meer buitenechtelijke kinderen, meer ruzies en onenigheden dan, hopelijk ☺, in ons eigen leven. Juist het feit dat het erger is dan bij jezelf houdt het drama in je eigen leven in stand. Want het is fijn dat het bij anderen erger is. En de bijbehorende gedachte: “Och, dan valt het in mijn eigen leven nog wel mee” zorgt er vervolgens voor dat je geen verantwoordelijkheid neemt voor je eigen drama’s.

Niet alleen het drama in soaps is aantrekkelijk, ook het leed/drama in de wereld heeft aantrekkingskracht. Denk aan; overstromingen, oorlog, overspel van Clinton of buitenechtelijke kinderen van Prins Bernhard. Waarom besteden de media en wijzelf hier zoveel aandacht aan? Omdat het - pijnlijk maar waar - fijn is om te zien dat het ergens anders erger is. Ondanks allerlei gedachtes als “oh, wat vreselijk wat daar gebeurt” en “wat zou ik toch graag willen helpen” speelt er op een onbewust niveau ook iets anders: Het leedvermaak bij een ander levert jou op dat je weg kan dutten in je eigen leven en niet serieus hoeft te kijken naar jouw eigen drama.

Welke drama’s creëer jij allemaal? Laten we eens kijken naar een dagelijks voorbeeld waarin slachtoffer-, aanklager- en reddergedrag voorkomt.

Piet zit op zijn werk en wordt gebeld door zijn vrouw Annie. Ze vraagt of Piet, na zijn werk, een boodschap wil meenemen omdat zij die is vergeten. Piet geeft aan dat hij dat graag doet.
Vervolgens komt Piet thuis en...............boodschap vergeten. Annie schiet in de aanklagerrol: ”Jij vergeet ook altijd alles!” Piet schiet voorts in een slachtofferrol: “Ja maar, mijn baas kwam naar me toe en ik moest op het laatst nog iets afronden, daar kan ik toch ook niets aan doen?’ Dochter van 14 komt de trap af en hoort dit schouwspel aan en vervalt in de redderrol door te roepen: ”Kom, we gaan eerst gezellig eten en dan haal ik wel die boodschap”.

Overigens kunnen drama’s zich ook alleen in je hoofd afspelen door jezelf te kwellen met allerlei gedachtes. Trouwens het switchen van aanklager naar slachtoffer en andersom gebeurt ook veel. Piet kan zijn slachtofferrol heel snel veranderen in de aanklagerrol door te roepen: ”Doe het dan lekker zelf.”

Herken je de rol al die jij het ‘liefst’ aanneemt?

Hieronder de rollen verder belicht.

Slachtoffers
Je voelt je slachtoffer van alles om je heen. Je spreekt vaak in termen van ‘ja maar’, ‘ik ben nou eenmaal zo’,’ ik heb het nou eenmaal druk’, ‘ik kan er toch ook niets aan doen’ etc. Kortom: slachtoffers klagen graag en voelen zich vaak minder dan anderen.

Aanklagers
Je valt een ander graag verbaal aan met woorden en zinnen als; ‘wat ben je toch vergeetachtig’, ‘aan jou heb ik ook niets’, ‘ik irriteer me enorm aan jou’, ‘kun je niet eens stoppen met dat gezeur’ etc. Aanklagers vallen anderen aan, weten het altijd beter en plaatsen zichzelf vaak boven de ander.

Redders
Je helpt anderen te veel en te graag en je neemt verantwoordelijkheden op je die niet bij jou horen. Je lost te graag problemen van collega’s op, vindt het moeilijk om te delegeren en houdt erg van harmonie. Redders gaan niet graag conflicten aan.

De kunst is om de subtiliteit van de rollen in je werk/leven te gaan zien. Dit kan alleen als je heel eerlijk naar jezelf kijkt en ziet dat je elke dag vele malen in de dramadriehoek zit.

Waar gaat deze subtiliteit over?
Over bijvoorbeeld de intonatie van hoe je de dingen zegt. Iemand op je werk komt te laat in een meeting en jij roept: “Al weer te laat?” Voel je de aanklagersrol?
Een ander voorbeeld; klagen over het beleid van je organisatie bij je collega’s en er verder niets mee doen of roddelen bij het koffiezetapparaat over anderen (in plaats van het lef te hebben de persoon in kwestie aan te spreken).

In de dramadriehoek spelen de volgende principes
• Er is sprake van ongelijkwaardigheid. In elke rol voel jij je beter of minder dan de ander.
• Je neemt geen verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag; als aanklager en slachtoffer schuif je de schuld op een ander af. Als redder lukt het niet om je problemen daar te laten waar ze horen.
• Het gedrag is altijd onbewust.

Wanneer stoppen met de dramadriehoek?
Pas als je ziet wat je werkelijk aan het creëren bent kun je uit de dramadriehoek stappen en verantwoordelijkheid nemen voor je gedrag.

Waarom stoppen?
De rollen zorgen er voor dat je onvoldoende effectief bent. Je bent niet wie je werkelijk wilt zijn, je richt ‘schade’ aan anderen of jezelf aan. Is dat wat je wilt?

Succes met het herkennen van je rol. Dat is stap één. De volgende stap is om uit je drama te komen. Daarover in mijn column Drama op de werkvloer. Een (on)bewuste managementkeuze.

 

Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren

Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)

Word een pro!

SCHRIJF MEE >>

Jos Steynebrugh
Ik mis twee dingen:
Literatuur verwijzing en advies ten aanzien van de toepassing.

Literatuur:
“Games people play”, Eric Berne, 1964. FF checke bij de Slegte

Toepassing
De (spel)theorie berust op Transactionele Analyse (TA). Lezen, nogmaals lezen en héél veel oefenen is noodzakelijk voordat je de materie dynamisch kunt toepassen zonder brokken te maken of . . . voor paal te staan. Ook is onbelicht dat je door de andere spelers in een rol gedwongen kan worden, mede door het dynamisch rouleren van de rollen in het spelletje.

Zoals het er nu staat is het een crashcourse zweefvliegen op papier en dan zonder begeleiding zelfstandig de lucht in. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?.

Jos Steynebrugh
Marketing & Innovatie Consulent
Toine Hanssen
Een reactie op Jos Steynebrugh en op het artikel.
Ik lees in het artikel dat er een vervolg komt mbt de toepassing. De kritiek van Jos (aanklager) vind ik daarom nog wat te vroeg. Ben ik nu de redder?

Laten we eerst eens het vervolg afwachten voordat we aan gaan klagen. Ik wacht echt met spanning op het vervolg want het is allemaal zeer herkenbaar.

Toine Hanssen
Manager bij een sociale dienst
Maaike Huisman
Lid sinds 2019
Fantastische column, praktisch en herkenbaar! Voor teameffectiviteit zou het aardig zijn om in een werkvorm de teamleden eens te plotten in de dramadriehoek. Wat zegt dit over een team? Wat wordt er in stand gehouden? En zou dus verholpen moeten worden om effectief te kunnen zijn? Als HR procesbegeleider leuk om mee te werken. Marjan, ik kijk uit naar je vervolg.

Hartelijke groet,
Maaike Huisman
Hubé HRM Advies
Jos Steynebrugh
Maaike,
dit is precies wat ik bedoel. De rollen kunnen rouleren, dus plotten is een momentopname. Één beeldje uit een film. Ik hoop dat de schrijfster in deel twee geen ruimte meer laat voor onjuiste interpretaties. Groet, Jos

Meer over Emotie management