Afrekenen met emotioneel bevredigende ficties

• Afrekenen met emotioneel bevredigende ficties
• De borreltafeleconomie
• The Accidental Theorist
• Keiharde aanvallen
• "Its remarks like this that make people hate economists!"
• Leerzaam

Afrekenen met emotioneel bevredigende ficties

Veel van de populaire opvattingen over economie zijn onjuist, volgens de Amerikaanse econoom Paul Krugman. Niet alleen leken hebben het vaak bij het verkeerde eind. Onjuiste opvattingen worden versterkt door politici en door auteurs van populaire boeken die ideeën verkondigen -uit eigenbelang, ideologie of onwetendheid- die gedeeld worden door weinig serieuze economen. Krugman heeft zich, na een carrière als wetenschapper en docent, een paar jaar geleden het doel gesteld om af te rekenen met slechte economen, die volgens Krugman emotioneel bevredigende ficties verkondigen, plausibel klinkend maar onjuist.

De borreltafeleconomie

Krugman kreeg in Nederland enige bekendheid toen zijn boek Pop Internationalism in het Nederlands werd vertaald ( De Borreltafeleconomie, 1996, met een voorwoord van Rick van der Ploeg). Dit boek gaat onder andere over de sentimenten die de internationalisering van de handel bij veel mensen te weeg brengen. Internationalisering van de handel leidt momenteel tot angst en agressie ("de lage lonen-landen pikken onze banen in!"). Politici spelen graag in op dit soort sentimenten om in de gunst van de massa te komen. Het gevaar hiervan is dat er verkeerde oplossingen worden gekozen voor problemen (op basis van foutieve redeneringen). Krugman legt in De Borreltafeleconomie uit dat handel tussen landen niet lijkt op concurrentie tussen bedrijven (een veel voorkomende misvatting, ook onder nationale en internationale politieke kopstukken). Bij internationale handel gaat het om ruil, niet om concurrentie (landen concurreren niet met elkaar zoals bedrijven). Internationale handel is niets bijzonders. Het verloopt volgens exact dezelfde principes als nationale handel. Internationalisering van de handel vormt geen bedreiging voor rijke landen maar eerder een kans.

The Accidental Theorist

Dit nieuwe boek van Krugman bevat artikelen die hij schreef tussen herfst 1995 en zomer 1997, onder andere in The New York Times, The Washington Monthly en Foreign Affairs. De artikelen van Krugman gaan meestal over actuele onderwerpen. Krugman analyseert plausibel klinkende denkbeelden over economie en legt uit waarom ze niet deugen. Krugmans positie valt niet te kenschetsen als links of rechts; hij deelt aan beiden kanten van het politiek spectrum rake klappen uit. Een voorbeeld. Velen denken dat productiviteitsverbeteringen door technologie uiteindelijk zullen leiden tot steeds minder banen. Krugman legt uit dat mensen die dit denken, ten onrechte uitgaan van de veronderstelling dat er slechts een beperkte hoeveelheid werk in de wereld is. Hij laat zien dat het effect van een productiviteitsstijging in één sector onderscheiden moet worden van het effect van een productiviteitsstijging in de economie in totaal. Terwijl in bepaalde sectoren het aantal banen is afgenomen, zijn in andere sectoren banen gecreëerd. Technologie leidt niet tot the end of work .

Keiharde aanvallen

Krugman schrijft op een vlotte en humoristische manier. In zijn missie tegen slechte economen speelt hij regelmatig op de man. Hij ridiculiseert en kleineert. Over Robert Reich, de vroegere Labor Secretary, zegt hij bijvoorbeeld: "Like much of what Reich says, the story was clear, compelling, brilliantly packaged, and mostly wrong." Even verder zegt hij: ".... Reich was wrong (about this and most other things)...." . In zijn aanval op aanhangers van de aanbodseconomie (de supply siders, die geloven in de magische kracht van belastingverlaging), krijgt voormalig presidents-kandidaat Bob Dole ervan langs. Dole beloofde belastingverlaging, hoewel volgens Krugman Doles "verachting voor hen die geloven in de magie van belastingverlaging algemeen bekend is". Over Clinton zegt Krugman: "de president is zo vaak van gedachten veranderd over het economische beleid dat zijn woordvoerders nu zelfs onoprecht klinken wanneer ze de simpele waarheid verkondigen". Krugman speelt op de man omdat hij zijn tegenstanders wil betrappen met hun hand in de koekjestrommel. Alleen zo denkt hij zijn lezers te kunnen overtuigen van zijn gelijk en hun ongelijk.
Ook politieke partijen moeten het soms ontgelden ("supply-side economics is a crank doctrine pure and simple, yet is has been the official ideology of the Republican party for seventeen years"). En soms krijgt zelfs een heel land ervan langs ("....France, a country in which fashionably muddled thinking has helped to create mass unemployment").

"It's remarks like this that make people hate economists!"

Krugman lijkt zijn eigen gelijk op geen enkel moment te betwijfelen. Zonder enige terughoudendheid verbetert hij mensen die het in zijn ogen verkeerd zien. Zijn assumptie is dat er zoiets is als echte economie, die bestaat uit ware kennis en principes. Tijdens een congres deed Krugman als lid van een discussiepanel eens een uitspraak over het beperkte belang van internationale handelsovereenkomsten voor werkgelegenheid. Hierop reageerde een ander panellid furieus: "its remarks like this that make people hate economists!".

Leerzaam

Krugman schrijft op een eenvoudige wijze over ingewikkelde dingen. Hij is zeer overtuigend, deels door de helderheid van zijn logica, anderzijds door de stelligheid van zijn uitspraken. Een hoogtepunt in The Accidental Theorist vind ik het hoofdstuk "Looking Backward". Dit hoofdstuk schreef Krugman voor een themanummer van New York Times Magazine. De opdracht aan alle auteurs was om over hun specialisme te schrijven alsof ze vanuit het jaar 2096 terugkeken op het jaar 1996. Krugman doet dit met verve en komt met een zeer interessante en soms verrassende kijk op de economische ontwikkelingen van de komende honderd jaar.
The Accidental Theorist is een uiterst leerzaam boek. Op zijn best zullen lezers veel leren over economie. Op zijn minst zullen lezers minder snel vallen voor simpele, goedklinkende, foutieve ideeën over economie. Ik verwacht dat de Nederlandse vertaling van dit boek snel op de markt komt.

Auteur

Coert Visser is zelfstandig adviseur gevestigd te Driebergen, lid van de hoofdredactie van ManagementSite en medeoprichter van het Netwerk voor Oplossingsgericht Adviseren en Managen (NOAM). Meer artikelen van Coert Visser vindt u hier.