Het voordeel van de Twijfel?

Twijfel heeft vooral nadelen. Je wordt er onzeker van. Je medewerkers, collega's en bazen ook. Je verliest tempo. Achterdocht steekt de kop op. Speelt er meer dan we denken? Wat zijn de risico's?

Calvijn kon er zelfs erg boos van worden. In twijfel trekken vergeleek hij in de Institutie met een vorm van krankzinnigheid "...die met klappen of zweepslagen gekastijd behoorde te worden...". De sfeer wordt er dan niet beter op.

Twijfel heeft eigenlijk maar één voordeel: je kunt er fouten mee vermijden. Maar daar is nauwelijks nog een markt voor. Managers maken graag fouten. En opvolgers herstellen bij voorkeur fouten van hun voorgangers. Denkwerk loont niet meer. Management wordt steeds meer gaming: snel en meeslepend handelen, en op tijd uitstappen als het mis gaat. Controllers in vertwijfeling achterlatend.

Strategisch denken is twijfelmanagement. En moet je niet te vaak doen. Descartes gaf er al in 1644 een recept voor. Eens in je leven, stelt hij, moet je aan alles durven twijfelen. Je hebt namelijk zoveel verkeerde vooroordelen verzameld in je jeugd, je opleiding en je werkervaring, dat je denkwerk wemelt van de fouten. Een soort van virusscan dus. En ga er maar vanuit, zegt hij, dat wanneer je ergens aan twijfelt, dat het dan onwaar is. Maar, doe zo'n virusscan alleen maar als je er tijd voor hebt, en de omstandigheden er passend voor zijn. En twijfel als regel nooit. Bovendien, zegt Descartes, is de gelegenheid al lang voorbij als je maar loopt te twijfelen.

Strategische adviseurs moet je ook niet te vaak inschakelen. Die bieden vooral twijfel, hebben een groot probleemstellend vermogen, en vinden een oplossing zonde van het probleem.

Een paradoxale man, die Descartes. Zijn belangrijkste stelling was dat niet zekerheden, maar twijfels de basis van ons bestaan vormen. Dubito, ergo cogito, ergo sum. Maar hij bleek heel goed te beseffen, dat twijfel een bijzaak moest blijven. Anders leefde je maar heel kort. In zijn tijd moest dat trouwens helemaal, want Calvinisten waren geen fans van zijn systeem.

Adriaan Koerbagh publiceerde zijn twijfels in de Nederlandse taal. En dat moest hij met een overlijden in gevangenschap bekopen. In Nederland kon je van alles laten uitgeven: als het maar in het Latijn was. En je vermelde dat het in Hamburg gedrukt was.  Voetius deed alle mogelijke moeite om Descartes' denken van onze universiteiten te bannen. Het is uiteindelijk aan Prins Maurits , Simon Stevin en de Amsterdamse regenten te danken, dat twijfel mocht blijven bestaan. Er zijn verzekeringssystemen uit voortgekomen. En risicoanalyses. Heidense technieken op de grens van kaart spelen. Maar verzekeren en risicoanalyses klinken gelukkig minder wijfelend.

In het strategisch taalgebruik is de twijfel inmiddels geheel uitgeroeid. Terug naar Calvijn. Plannen springen van de ene zekerheid naar de andere, en trekken van succes naar succes. Twijfel wordt overgelaten aan journalisten en hedge fund managers. Maar ook aan de eigen medewerkers. Die bij een overdosis aan geruststellende zekerheden, langzaam kunnen gaan Descarteren. Wat niet gunstig is voor een goed lopende operatie. 1644 Was een leerzaam jaar.

Paul Valens
2008