De toekomst is aan Mobiel Kapitalisme en de ‘Electronic Republic’

Wie de woeste gezichten van 3000 aandeelhouders zag, tijdens de Fortis vergadering in Brussel, moet hebben gedacht zich vergist te hebben. Was dit niet een roerig partijcongres met een leider die niet meer bij de leden in de smaak viel, of een vakbondsmeeting waarin opgeroepen werd tot staking tegen kapitalistische uitbuiters? Niets van dat alles, het waren meerendeels woedende ‘kleine luyden’ die hun gram uitten tegen een incompetent bestuur dat hen van hun zuur verdiende spaarcenten had beroofd. Dat het bestuur van Fortis zelfs zover ging Etienne Davignon als ‘nieuwe’ topman voor te dragen is symbolisch voor een groep regenten die het contact met de maatschappij grotendeels is ….. kwijtgeraakt. Niets persoonlijks tegen Davignon, het is een fatsoenlijke man, een gereputeerd diplomaat, maar bij uitstek een vertegenwoordiger van het Belgische establisment - vriend van de falende ‘graaf’ Lippens -  dat er een potje van heeft gemaakt.

Onze ‘eigen’ Jean-Michiel Hessels was herkiesbaar als lid van de Raad van Bestuur, hij zag wel in dat er ernstig was misgekleund. Maar hij begreep niet dat geen enkel ‘denkend’ wezen het in zijn hoofd zou halen - zoals hij deed  - zich opnieuw als leider te presenteren. Zeker niet als je mede-verantwoordelijk bent geweest voor het grootste verlies op aandelen dat de Benelux bevolking na de oorlog heeft getroffen. Hessels was ‘not amused’ dat Davignon niet werd benoemd, hijzelf maakte geen enkele kans - dat bleek - op herbenoeming. Het blijft nu af te wachten welke nieuwe kandidaten door de VEB en Deminor worden aangedragen als bestuursleden. Want één ding is nu wel duidelijk de (vertegenwoordigers van de) aandeelhouders hebben de macht gegrepen en dat op een wijze die eigenlijk nog nooit vertoond is. We mogen dat gerust mobiel kapitalisme noemen. Het is ook nog maar een kwestie van (korte) tijd dat tegen oud-bestuursleden van Fortis - terecht - forse schadeclaims zullen worden ingediend en dat we Ahold-achtige processen zullen krijgen.

Marx heeft al anderhalve eeuw geleden gedoceerd dat technologie de onderbouw wijzigt, de bovenbouw past zich niet aan en stort in. Die nieuwe technologie heet tegenwoordig ‘communicatie revolutie’, die net zulke radicale veranderingen zal aanbrengen als de Industriele- 260 jaar en de Agrarische- duizenden jaren geleden. De nieuwe revolutie tast onze representatie-besturen aan. Tot voor kort traden al dan niet ‘democratisch gekozen’ regenten op in naam van het volk als hun vertegenwoordiger, vaak met het devies van Frederik de Grote ‘alles voor het volk en niets door het volk’. Zij zaten op het pluche, hadden alle informatie en gaven daarvan door, wat hun goed dunkte. Met als dieptepunt minister-president Colijn die in de crisistijd van de dertiger jaren het volk opriep rustig te gaan slapen, waarna hij nieuwe desastreuze maatregelen doorvoerde. Als er iets mis ging morde het volk wel eens maar meestal konden de heren (nauwelijks dames) ongestoord hun gang gaan. Een enkele keer was er (in het buitenland) een echte revolutie, dan werden enkele machthebbers onthoofd of op andere wijze aan hun eind gebracht, maar al gauw herstelde zich het regentendom, een beetje ververst door nieuwe toetreders.

Het - inteelt - regentendom is in - met name Nederland - eind van de vorige eeuw ontstaan door het gesloten systeem van commissarisbenoemingen via cooptatie bij structuurvennootschappen. In feite konden toezichthouders - vaak ondermaats presterend -  niet worden ontslagen. ‘Zoiets’ eigenlijk als bij de communistische partij van Rusland met het politbureau, met steeds oudere ‘geronten’(‘staatsraad’-leden in het klassieke Sparta met een leeftijd boven 60 jaar). Een gesloten systeem leidt - dat weten we van de biologie - tot afsterven, en in feite is dat gebeurd toen via de code Tabaksblatt eindelijk aandeelhouders ook wat te zeggen kregen. Daarna zijn er op grote schaal ‘old boys’ opgeruimd, de Fortis zaak kan in dat licht worden beschouwd, net als ABNAMRO, Corporate Express (Buhrmann), ASMI en Stork. Respect voor machthebbers is overigens niet verwonderlijk in een land als Nederland, het steunt op de Calvinistische gewoonte waar ‘gewone’ mensen op kale kerkbanken bidden voor ‘zij die in hoogheid zijn gezeten’.

Maar de tijden veranderen en elite’s ook, informatie is steeds meer ‘realtime’ beschikbaar voor iedereen, het volk wil participeren niet alleen door kennis te nemen van nieuws maar ook door erover te discussieren, eventueel zelfs te stemmen in termen van pro of contra. Het primaat van de journalisten, die tot voor kort het alleenrecht hadden op nieuws ‘maken’ en op interpretatie daarvan is in een rap tempo aan het verdwijnen. Burgers slaan zelf aan het bloggen, mobiliseren vrijwilligers, die ook schrijven , of althans op een of ander wijze actie voeren. Zie deze blog, internetkrant in spé.

Wij groeien in een rap tempo toe naar wat Lawrence K. Grossman in zijn boek ‘The Electronic Republic’ noemde. Een participerende democratie waar steeds beter geschoolde burgers bv via referenda meer inspraak eisen in bestuurlijkebeslissingen, zelf verantwoordelijkheid willen dragen voor het kiezen van overheidsfunctionarissen als burgemeesters en misschien zelfs - net als in Amerika - officieren van justitie (let op GEEN rechters). De ‘Electronic Republic’ zal ook een einde maken aan onze overrijpe polderstructuren met eindeloze ‘checks’ en ‘balances’, overbodige bestuurslagen en niet te tellen adviescolleges. Vaak onder het mom van ‘Rijnlandse’ solidariteit,  maar inmiddels verworden tot een verstikkende bureaucratie, waar nauwelijks meer besluiten worden UITGEVOERD.

De aandeelhoudersvergadering van Fortis is een hoopgevend teken dat de middenklasse, die ook een beetje spaart, verantwoordelijk gedrag van machthebbers eist, zoals dat in een levendige democratie ook hoort. Mensen willen dat met hun spaarcenten professioneel wordt omgegaan, ze eisen transparante structuren en faire spelregels. Politieke leiders - zo mogen we hopen - worden in de naaste toekomst door hun kiezers aan het werk gezet om ervoor te zorgen dat hun wensen worden gehonoreerd, op straffe - als ze dat nalaten -  van niet te worden herkozen. Leve dus het mobiel kapitalisme, laten we hopen dat het aanstekelijk werkt naar andere geledingen van de maatschappij. Leve de Electronic Republic, met een gemotiveerde participerende maatschappij!

Deze column is ook een hommage aan Dr Dirk Horringa, onlangs overleden, waar ik niet op de begrafenis kon zijn. Ik denk dat hij zich zeer in dit betoog zou herkennen