Niet strafbaar is iets anders dan integer

Onze geschiedenis is er één van nieuwsgierigheid, van handel en lef (1). Handelsgeest en lef kun je VVD-voorzitter Henry Keizer niet ontzeggen. Tegelijkertijd is het zoveelste (politieke) schandaal een feit. VVD-voorzitter Keizer ligt zwaar onder vuur vanwege zijn op rücksichtslose zelfverrijking lijkende actie omtrent de koop van een keten van crematoria. Follow The Money, een digitaal platvorm voor onderzoeksjournalistiek, onthulde dat Keizer in 2012 de crematoriaketen, waarvan hijzelf voorzitter was, kocht voor zo’n 19 miljoen euro onder de marktwaarde (2).

En net als bij alle voorgaande schandalen die aan het licht zijn gekomen wordt er in de media breeduit schande gesproken over dit schaamteloze gedrag. Komt er dan nooit een einde aan?

Niet strafbaar

Stel dat je een enkele maanden oude BMW 530d wordt aangeboden voor een prijs die zeker zo’n 15.000 euro onder de marktwaarde ligt. Wat zou je doen? Natuurlijk zou je checken of de auto niet als gestolen te boek staat. Of dat er een of ander verborgen gebrek aanwezig is. Stel dat dit niet het geval is en de verkoper lijkt zijn verstand niet verloren te hebben. Wat doe je met deze buitenkans?

Stel je bent bij iemand op bezoek die een zeer fraai huis in een lommerrijke omgeving bewoont. Wanneer je je bewondering richting de eigenaar kenbaar maakt zegt deze dat het huis te koop is. Op je vraag wat dit fraais dan wel niet mag kosten noemt de eigenaar een bedrag dat zeker 250.000 euro onder de marktwaarde ligt. Ook nu doe je onderzoek. Er blijkt geen adder onder het gras en de eigenaar lijkt volledig bij zijn verstand. Wat doe je met deze buitenkans?

Zo op het eerste gezicht lijkt er geen sprake van overtreding van de wet. Het is niet strafbaar, maar is het ook integer? En wat doe je als je een belangrijke maatschappelijk voorbeeldfunctie vervult? Maakt dat enig verschil?

Integriteit

Integriteit gaat over dat je te allen tijde eerlijk en oprecht bent en niet omkoopbaar. Wanneer je integer bent beschik je over intrinsieke betrouwbaarheid, je zegt wat je doet, en doet wat je zegt. Je hebt geen verborgen agenda en veinst geen emotie. Je zult je nooit laten beïnvloeden door oneigenlijke zaken.

De kern van integriteit zit m.i. in intrinsieke betrouwbaarheid. Intrinsieke betrouwbaarheid komt voort uit je waarden. Waarden zijn je idealen, je streefdoelen. Het zijn je innerlijke overtuigingen die in je gedrag zichtbaar worden. Elke waarde vormt een richtsnoer voor je denken en handelen. Je waarden zijn als een kompas. Een kompas geeft je richting en houd je op koers tijdens het reizen. Je waarden hebben dezelfde functie. Je gebruikt ze om te bepalen welke richting je op wilt met je leven.

Integriteit gaat verder dan het eenvoudigweg naleven van regels. Het hangt ook samen met de omstandigheden. Niemand raakt onmiddellijk van de leg als een 45-jarige man dronken door het uitgaansgebied loopt. Het wordt anders wanneer deze man de burgermeester blijkt te zijn.

Deze voorbeelden geven aan dat integriteit niet eenvoudig te vangen is in regels. Het raakt namelijk aan je waarden.

Integriteit is op twee manieren te benaderen, volgens een negatief en een positief integriteitsconcept. De negatieve benadering is eenvoudigweg zwart-wit. Zolang er geen sprake is van fraude, diefstal, corruptie of ander crimineel gedrag is het oké. Het is een reactieve benadering waarbij er achteraf aangifte wordt gedaan als er wel strafbare feiten zijn gepleegd.

De positieve is een meer proactieve benadering. Hij gaat uit van professionaliteit en vertrouwen op basis van normen en waarden. En over welke waarden je belangrijk vindt zal je dan wel diepgaand nagedacht moeten hebben. Het uitgangspunt is dat de mens in beginsel goed is.

Binnen zowel maatschappelijke organisaties als bedrijfsleven lijkt er een sterke voorkeur te zijn voor het negatieve integriteitsconcept. Ik heb namelijk het idee dat heel veel mensen in maatschappelijke- en/of leidinggevende functies onvoldoende hebben nagedacht wat deze functie voor extra’s met zich meebrengen. Je bevind je in een glazen huis. Zowel voor een individu als voor een organisatie heeft integriteit te maken met het niet willen marchanderen. Het individu vindt zijn basis voor integriteit in de waarden die hij belangrijk vindt. Organisaties vinden de basis voor integriteit terug in de in de visie geformuleerde uitgangspunten. Zo’n visie bestaat uit grofweg drie onderdelen:
(1) De maatschappelijke functie van de organisatie
(2) De missie, waarom doen we het, waarin onderscheiden we ons van anderen
(3) Onze uitgangspunten (de centrale waarden)

Het bekleden van een voorbeeldfunctie hoort samen te gaan met voorbeeldgedrag. Daar kun je maar beter goed over nagedacht hebben!

Noten
(1) Uit het Verkiezingsprogramma VVD 2017 – 2021: Zeker Nederland
(2) Bron NRC 26 april jl.