Waarom een presentatietraining meestal geen nut heeft

Wel eens een presentatietraining meegemaakt? Dan herken je de volgende situatie waarschijnlijk. Je kunt leuk praten en schrijven, maar presenteren is een heel ander verhaal. Alleen al de gedachte aan publiek geeft je stress. Dus ga je hup: op een drafje naar je leidinggevende. Je vraagt en krijgt een presentatietraining. Lekker proactief. En voor je het weet bivakkeer je drie dagen met een groep onzekere professionals en een vlotte trainer in een luxe conferentieoord. Tussen de kopjes koffie door laat je jouw presentatie aan de groep zien. Na afloop valt het stil en knikken je collega-deelnemers je bemoedigend toe.

Dan zeggen ze dingen als dat je ‘de mensen meer moet aankijken’, ‘wat rustiger moet bewegen’ en ‘meer punten moet zetten’. De trainer maakt het rondje af met de opmerking dat je ‘best wat meer plezier mag uitstralen’. Tijdens het bekijken van de video zie je het zelf ook: ze hebben helemaal gelijk. Wat een duffe presentatie! Het moet anders, helemaal anders.

Gelukkig is de training nog niet voorbij en neem je je voor om al deze punten te verwerken in je volgende presentatie. Maar hier gaat het mis. Want hoe hard je ook je best doet, het lukt je maar niet om de tips te verwerken. Want hoe doe je dat eigenlijk, enthousiasme uitstralen? Moet je dan lachen? Heel veel bewegen? Of misschien toch wat harder praten? En hoe zorg je dat je tegelijkertijd wat meer punten zet? Maar goed, je weet nu wel wat er aan de hand is. En door veel oefenen zal het op den duur heus wel beter worden. Waarschijnlijk is dat ook wel zo. Meters maken is immers een beproefd recept voor vooruitgang. Maar goed beschouwd is het netto resultaat van de training wel wat karig.
De reden dat dit soort sessies vaak weinig opleveren komt door de werking van onze hersenen. Een presentatietraining doet namelijk een beroep doet op totaal andere vaardigheden dan een cursus boekhouden.

Verschillende soorten geheugen
Vraag een gemiddelde Nederlander uit te leggen hoe ze ooit hebben leren fietsen en je krijgt een wazige blik. Ooit hebben hun ouders de zijwieltjes van ons fietsje geschroefd, en na veel vallen en weer opstaan, konden ze fietsen. Geen idee hoe ze dat precies aangepakt hebben. De reden dat we geen heldere bewuste ideeën over hoe we fietsen hebben, is dat het opgeslagen zit in ons procedurele geheugen. Het procedurele geheugen is dat gedeelte van onze herinnering waarin we onze vaardigheden opgeslagen hebben, onze ‘skills’. Lopen, thee drinken, communiceren: allemaal vaardigheden die voornamelijk via automatische processen verlopen. Zodra we deze automatische processen via ons bewustzijn proberen aan te sturen ontstaat er een probleem. Probeer maar eens bewust een slokje water door te slikken. Waarschijnlijk kost je dit meer moeite dan als je er niet over nadenkt. Bewegingswetenschappers noemen dit ook wel ‘explicit monitoring’ oftewel ‘verlamming door overanalyse’.

Presenteren en het onderbewuste
Bij het presenteren kun je eigenlijk twee belangrijke onderdelen onderscheiden. Het eerste, niet te onderschatten deel is de voorbereiding. Hoe bouw ik mijn presentatie op, welke voorbeelden geef ik, welke slides laat ik zien. Dit deel van de presentatie kan prima door middel van aanwijzingen aangeleerd worden. Daarnaast blijft er een flink deel van het presenteren over dat plaats vindt via ons procedureel geheugen. Praten, lopen, communiceren, allemaal automatische processen. Op het moment dat je hier bewuste aanwijzingen op krijgt betekent dat vaak zand in de machine. Net zoals het slikken moeilijker wordt zodra je erover nadenkt, wordt communiceren met mensen moeilijker zodra je erover nadenkt. En precies dat is wat een trainer tijdens een presentatietraining doet: ‘ga ’s recht staan’, ‘kijk de mensen aan’, ‘praat eens wat duidelijker’.

Maar, hoor ik je denken, als ik het niet van de aanwijzingen moet hebben, hoe leer ik dan presenteren? Het probleem ligt verrassend genoeg bij de vraagstelling. De meeste mensen verstaan namelijk iets verkeerds onder ‘presenteren’. Ze denken dat ze moeten leren performen of toneelspelen. Ik verklap je een geheim; dat leer je niet in twee dagen. Als je wilt leren toneelspelen dan zijn daar intensieve vierjarige opleidingen voor waar je leert je stem, je lijf, je expressie te controleren. In een tweedaagse cursus kun je vooral leren hoe je zoveel mogelijk samenvalt met jezelf tijdens het presenteren.

De meeste hoogopgeleide professionals zijn prima in staat om met mensen te praten, enthousiasmerend te communiceren en hun verhaal over de bühne te brengen. Totdat ze op een podium staan…. Dan schieten ze in een kramp en proberen ze ‘goed over te komen’. Een goede trainer is in staat om de deelnemers zoveel mogelijk samen te laten vallen met hun leuke zelf. Niet door ze uit te leggen hoe ze moeten communiceren, dat kunnen ze namelijk al. Maar door ze de tools te geven om hun automatische processen ruim baan te geven.