Ook al streef je ernaar je vragen zo oordeelvrij mogelijk te formuleren, er gaat altijd een zekere sturing uit van je vragen. Je vraag baseer je namelijk op je intuïtie waar je het interessantste antwoord zou kunnen vinden. Het is goed je daar bewust van te zijn. Stel, je gesprekspartner zegt: ‘Een rechtszaak is nooit een echte oplossing’,  dan zou je daar bijvoorbeeld over kunnen vragen:

• Wanneer is iets wel een echte oplossing? Je vraagt naar criteria van een echte oplossing.
• Voor wie is dit nooit een echte oplossing? Je vraagt naar het speelveld van de echte oplossing.
• Waarom is dat nooit een echte oplossing? Je vraagt naar argumenten voor de bewering.

Het is goed om te weten waar de vraag precies ‘naar vraagt’. Zo kun je checken of de woorden die komen, een antwoord op de vraag zijn of een reactie op de vraag. Wat hier goed van pas komt, is weten welk vraagwoord waarnaar vraagt. Daarom neem ik je mee in drie belangrijke vraagwoorden en hun sturing: ‘Wat is …?’, ‘Hoe …?’ en Wanneer …?

Wat is …? Vragen naar definities

Wat is een goede samenwerking? / Wat is onvoorwaardelijke liefde? / Wat is rechtvaardig? 

Als je een vraag met een ‘Wat is …’ begint, ben je op zoek naar een definitie of naar kenmerken van dat begrip. Ik zie mensen weinig wat-is-vragen stellen; blijkbaar denken we van elkaar dat we goed genoeg weten wat de woorden betekenen die we gebruiken. Het leuke is dat je als goedbedoeld-moeilijkmaker zult merken dat de wat-is-vraag vaak onverwacht verdiepende resultaten oplevert. Mensen blijken helemaal niet zo goed te weten wat bijvoorbeeld ‘verantwoordelijkheid’ of ‘spelen’ of ‘eerlijkheid’ precies betekent. Sta daar vooral bij stil, voordat je ‘Ja!’ roept op de uitspraak: “Onze medewerkers moeten echt meer verantwoordelijkheid nemen.”

Ariane van Heijningen live horen? Op 26 juni 2025 levert ze samen met o.a. Hans Vermaak, Danielle Braun en Ben Tiggelaar een bijdrage tijdens het Jaarcongres Verandermanagement. 
Laat je inspireren >>

Hoe …? Vragen naar een plan van aanpak

Hoe zorg ik ervoor dat racisme in Nederland stopt? / Hoe krijg ik meer waardering van mijn vrouw? / Wat moet ik doen om die stress van me af te schudden? (Deze wat-moet-ik-doen, is een andere formulering, maar in essentie nog steeds een hoe-vraag.) 

De meeste mensen formuleren een hoe-vraag als ze met een probleem of dilemma zitten. Het moet immers snel opgelost! Maar realiseren zich niet dat als je een hoe-vraag stelt, je ervan uitgaat dat alles wat daarna komt wenselijk én mogelijk is. En dat geldt natuurlijk ook voor jou, als jij een ander een hoe-vraag stelt: ‘Hoe ga jij je niet meer schuldig voelen over deze beslissing?’ of  ‘Hoe ga jij heldere grenzen stellen?’ Voordat je het weet geef je met jouw hoe-vraag de ander een opdracht-vermomd-als-vraag mee. Zeker als jouw hoe-vraag voortkomt uit jouw neiging om de ander te redden. Wees terughoudend met je hoe-vragen. ‘Hoe ga jij heldere grenzen stellen?’ is pas relevant als je eerst hebt onderzocht of iemand heldere grenzen kan / wil / moet / mag of durft te stellen. Als je dat eerst onderzoekt, kun je nog wel eens voor verrassingen komen te staan! 

Wanneer …? Vragen naar criteria

Wanneer ben ik een goede gesprekspartner? / Wanneer mag je stoppen met je best doen? / Wanneer is ons team geslaagd in deze opdracht?

Als je een vraag begint met ‘wanneer’, ben je op zoek naar voorwaarden, naar criteria op basis waarvan je iets kunt toetsen. Je veronderstelt dat de vraag meetbaar is. Een vraag naar criteria verdient een antwoord met criteria. En dat is helemaal niet makkelijk, vandaar dat de wanneer-vraag heel vaak reacties in plaats van antwoorden krijgt.

Zo is een reactie op ‘Wanneer ben ik een goede gesprekspartner?’ dit: ‘Dat heeft te maken met altijd beschikbaar zijn.’ Maar dat is geen antwoord op de vraag. Een antwoord zou kunnen luiden: ‘Als ik altijd beschikbaar ben.’ Het lijkt misschien muggenziften, maar voel je het verschil? Het tweede antwoord is veel dwingender, concreter. 

En daarom veel spannender om te geven. Nodig daar de ander toe uit. Niet om hem vast te pinnen, maar omdat je gesprekspartner dan veel beter kan voelen of dit antwoord schuurt, verrast of juist rust geeft. De bekende uitspraak: “Waar mist is, is ruimte.” , is hier van toepassing. Als je akkoord gaat met reacties in plaats van antwoorden op de vraag, praten jullie mistig langs elkaar heen en kom je nooit tot heldere inzichten. 

Bron: Goedbedoeld moeilijk maken van Ariane van Heijningen

Ariane van Heijningen is socratisch coach, keynotespeaker en trainer. Ze werkte vele jaren als mt-lid en toezichthouder in de culturele sector. In 2016 richtte zij Denkplaats op – bureau voor praktische filosofie en systemische interventies.