Stel u leest de volgende zin in de mission statement van de basisschool van uw kind: ‘Onze school wil meer doen dan alleen onderwijs geven. Wij willen niet alleen opleiden maar ook iets terug geven aan de samenleving.’ Een rare statement zult u denken. Hoezo moeten scholen iets teruggeven? Wat scholen doen is toch van nature maatschappelijk uitermate nuttig en verantwoord? Uiteraard is dat zo, hoewel er natuurlijk ook scholen zijn die hun maatschappelijk verantwoorde taak niet zo verantwoord uitvoeren. Maar los daarvan, scholen zijn van nature goed. Ziekenhuizen vanzelfsprekend ook. Niemand heeft het daarom ooit over ‘maatschappelijk verantwoord gezondheidszorg bedrijven’ of ‘maatschappelijk verantwoord onderwijs geven’. Je hoort zelfs nooit iemand over ‘maatschappelijk verantwoord ambtenaar zijn’. Al deze takken van sport zijn blijkbaar van nature zo goed en verantwoord dat de uitvoerende organen dat niet expliciet hoeven te vermelden.
Anders ligt het voor organisaties wiens taak het is de mensheid te voorzien van fossiele brandstoffen, frisdranken en talloze andere producten. Die zijn niet van nature goed. Eigenlijk zijn ze van nature een beetje fout. Met hun normale taak alleen komen ze er niet meer. Dat is niet maatschappelijk verantwoord. Ze moeten hun positie in de maatschappij continu legitimeren met goede werken. Ze moeten iets teruggeven. Blijkbaar hebben ze met het produceren en distribueren van de voor de maatschappij noodzakelijke goederen niet iets bijgedragen aan de maatschappij maar haar iets ontnomen. De logica daarvan kan ik niet goed volgen maar het zal wel iets te maken hebben met de gedachte dat ondernemingswinst een vorm van diefstal is. Teruggeven dus. Bedrijven zijn slecht totdat ze het tegendeel bewezen hebben. En dus zijn bedrijven dat massaal proberen te gaan doen. Ze zijn allemaal zo groen als gras en elke mediabewuste CEO knielt devoot voor het altaar van Corporate Social Responsibility en is krities op eigen organisatie en proces. Maar op veel dankbaarheid van het actiewezen hoeven ze niet te rekenen. Dat wil graag het alleenrecht op goedertierenheid behouden.
“Het grootste probleem is de annexatie van maatschappijkritiek door het bedrijfsleven” stelde Bas Heijne onlangs in zijn column in het NRC Handelsblad. Probleem? Hoezo probleem? Mission accomplished voor Greenpeace en co zou je denken maar nee. Het was blijkbaar helemaal niet de bedoeling dat bedrijven ook datgene gaan doen wat de actiegroeperingen riepen dat ze moesten gaan doen. Engagement is onderdeel van het establishment geworden en dat vinden activisten niet fijn. Het was niet echt de bedoeling dat bedrijven ook daadwerkelijk meer oog zouden krijgen voor arme sloebers in Afrika dan voor de aandeelhouder en drukker bezig zijn met het graven van putten in Malawi dan met het maken van winst. Want zo is er niets meer om tegen te ageren. Wij willen gewoon lekker protesteren maar het is echt niet chill als die bedrijven ineens met ons mee willen doen. Wij zijn goed en zij zijn fout en dat moet vooral zo blijven. Wat een zeldzaam kinderachtig gedrag.
Overigens spreekt de columnist zichzelf tegen. Eerder in de column vraagt hij zich af waarom linkse maatschappijkritiek toch zo onsuccesvol is en er zo weinig van die kritiek doordringt in het systeem. Getuige de omarming van het bedrijfsleven van maatschappelijk verantwoord ondernemen is die kritiek zéér succesvol geweest. Succesvoller dus dan de activisten willen. Misschien hebben ze daar een goede reden voor en begrijpen ze heel goed dat als bedrijven geen winst meer maken en zich fulltime ‘legitimeren’ met goede doelen er ook helemaal geen ruimte in een samenleving is om lekker de activist te spelen. Dan wacht de bevlogen maatschappij critici eenzelfde lot als dat van de arme kindjes voor wie ze zeggen het allemaal te doen; een kostje bijeenscharrelen op de vuilnisbelt van de failliete samenleving.
Het is de hoogste tijd dat managers het boetekleed uittrekken en weer onverbloemd trots zijn op dat wat ze met hun organisaties en producten voor de maatschappij doen. Natuurlijk mogen ze daarbij als publiek of privé persoon best in bredere zin hun maatschappelijke betrokkenheid tonen. En natuurlijk moeten actiegroepen echte misstanden aan de kaak blijven stellen. Want ondernemen kan, net als het geven van onderwijs, natuurlijk best wel eens op maatschappelijk onverantwoorde wijze plaatsvinden. Maar laten we alsjeblieft ophouden ondernemen a priori als maatschappelijk onverantwoord te beschouwen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een pleonasme. Ondernemen is maatschappelijk verantwoord.
Kom met uw praktijkervaringen op het terrein van managen en organiseren
Deel uw kennis, schrijf 3 columns of artikelen en ontvang een gratis pro-abonnement (twv €200)
Word een pro!
SCHRIJF MEE >>
Bedrijven, of ze nu frisdranken of benzine produceren, zijn 'goed', omdat ze iets produceren waar de consument behoefte aan heeft, net zoals scholen en ziekenhuizen iets produceren waar behoefte aan is: onderwijs en zorg.
Bij 'maatschappelijke verantwoordelijkheid' gaat het om twee dingen: 1) wat beoog je met je organisatie en is dat wel zo verantwoord?, en 2) doe je dat op een verantwoorde manier?
De bovenstaande tekst heeft het dan over het eerste en pretendeert ten onrechte dat daar duidelijkheid over bestaat. Maar je hebt ook de tweede kwestie: zowel scholen en ziekenhuizen als allerlei bedrijven kennen bedrijfsprocessen (van sourcing, tot milieu, tot HRM, etc.) die in meerdere of mindere mate verantwoordelijk worden uitgevoerd. In die zin kun je ook aan een school vragen hoe met voeding wordt omgegaan, met personeelsbeleid (homo-leraar?) en hoe verantwoord dat allemaal is, en in die zin kunnen ziekenhuizen best van zichzelf zeggen dat ze hun bedrijfsprocessen op een meer verantwoorde wijze uitvoeren dan voorheen.
Een groot probleem met discussies over "maatschappelijk verantwoord ondernemen" in ons land is dat die teveel gaan over (en daar ergerde Bas Heijne zich vermoedelijk over) het verwezenlijken van paradijsjes. Het zou veel beter zijn als men eerst zou denken in termen van "wat zijn wij nu eenmaal aan het doen en hoe kunnen wij dat op een meer verantwoorde wijze doen?". Met dat laatste bedoel ik niet gerommel in de marge, want ik heb ervaren dat een dergelijke vraag stellen binnen een organisatie een aanzet kan zijn tot een indrukwekkende transformatie.