Leiderschap is altijd dienend

Het lezen van deze titel zal mogelijk een aarzeling of vraagteken oproepen. Hoezo, leiderschap is altijd dienend?

De titel is enigszins provocerend, maar daarom niet minder waar. Leiderschap is altijd dienend omdat leiderschap eenvoudigweg altijd iets of iemand dient. Vraag die je moet stellen is: wat/wie wordt er gediend? En een eerste splitsing doet zich al voor. Zijn het de belangen van anderen die gediend worden, of is het vooral het eigen belang dat gediend wordt? Is het gericht op het empoweren van anderen, of is het gericht op je eigen “power”? Zelfs wanneer leiderschap vooral is ingegeven om het eigen belang te dienen, dient het dat eigen belang en is dus sec genomen dienend leiderschap.

Het wringt omdat in de term dienend leiderschap natuurlijk ook een paradox verscholen zit. Inge Nuijten(1) onderstreept in haar boek “Echte leiders dienen” het belang van een streepje tussen dienen en leiden. Het geeft aan dat de termen dienen en leiden gelijkwaardig zijn. Er bestaat een nogal nadrukkelijk misverstand dat dienend-leiderschap vooral over dienen gaat, waardoor het leiden vergeten wordt. Het zou daardoor onvoldoende doelgericht zijn, te weinig daadkrachtig. Niets is echter minder waar. Het is goed je te realiseren dat beiden even zwaar wegen, het één kan niet zonder het ander.

Nuijten komt in haar boek tot de volgende definitie van dienend-leiderschap: “Een dienend leider stelt de belangen van anderen op de eerste plaats, heeft de wijsheid om te zien wat nodig is, de capaciteiten om daar iets mee te doen en de moed om daarnaar te handelen.”

Nu is een definitie niets anders dan het kort en duidelijk benoemen wat iets is, iets in te kaderen en idealiter een ultieme poging een begrip te omschrijven in ondubbelzinnige termen. Tegelijkertijd is de behoefte aan een definitie verklaarbaar omdat na de introductie van Servant Leadership door Robert Greenleaf(2) in 1977 de term dienend-leiderschap te pas en te onpas is misbruikt of eenvoudigweg verkeerd begrepen. Voor het begrijpen en ontwikkelen van dienend-leiderschap is het ontbreken van een definitie lastig.

Greenleaf, die we toch wel mogen beschouwen als de grondlegger van dienend leiderschap, komt in zijn boek in ieder geval niet tot een definitie, maar een beschrijving van hoe hij dienend leiderschap ziet: “de dienende leider is in eerste plaats dienaar. Het begint met een natuurlijk gevoel dat iemand wil dienen. Dan brengt bewuste keuze iemand tot de ambitie om te leiden.”

Om een “natuurlijk gevoel” te krijgen te willen dienen zul je in staat moeten zijn je ego opzij te zetten. Een dienend leider zoals Greenleaf bedoelt zal zich niet druk maken over eigen persoonlijke status en prestaties. De honger naar macht is een dienend-leider vreemd noch het verkrijgen van materiele bezittingen. Het is het type leider dat zich focust op de kansen en prioriteiten van de ander en de organisatie waarvoor hij werkt.

Om voor jezelf helder te krijgen of je in staat bent je eigen ego in voldoende mate opzij te zetten en de vraag te beantwoorden of je een dienend leider bent, kun je jezelf de volgende vragen stellen: groeien de mensen die ik dien als personen, worden zij, terwijl ik ze dien, gezonder, verstandiger, vrijer, meer autonoom, en naar toenemende waarschijnlijkheid ook zelf dienaren? Voor alle duidelijkheid, je zult al deze vragen met een volmondig ja moeten beantwoorden om als dienend-leider gekwalificeerd te worden.

Volgens Greenleaf is dienend-leiderschap geen manier van doen maar van zijn. Dienend-leiderschap is iets wat je doet, omdat je weet dat het goed is. Die manier van zijn kenmerkt zich door de keuze om te dienen. En kiezen om te dienen helpt je enorm ervoor te zorgen dat de hiërarchische macht die je als leider hebt je niet corrumpeert waardoor je daadwerkelijk het verschil kunt maken.

Ik denk dat dienend-leiderschap leiders met een enorme, bijna jaloersmakende, geestelijke rijkdom kan vervullen. Het gemis daaraan is met geld, grote huizen en andere materiele zaken niet te compenseren.

In dat licht gezien is de oproep van oud topman van Philips Cor Boonstra beter te duiden. Zelf haalde Boonstra diverse malen het nieuws met zijn hoge inkomen. Begin 2001 verdiende hij 6,5 miljoen euro dankzij de verzilvering van opties die hij van Philips had gekregen, en twee jaar daarvoor 4,5 miljoen euro. Dat waren destijds ongekende bedragen, die boven op zijn miljoenensalaris kwamen. In een artikel 16 april j.l. in de Volkskrant roept diezelfde oud topman managers op de graaicultuur te stoppen. Ik zou het Boonstra gegund hebben eerder van het werk en gedachtengoed van Greenleaf kennis te hebben genomen. Het mogelijk schuldgevoel van zijn eigen graaien zou dan wellicht wat minder gedrukt hebben, geestelijke armoede laat zich immers zelfs met miljoenen euro’s niet compenseren. Ik stel vast dat Boonstra, gezien zijn oproep, inmiddels de wijsheid heeft te zien wat nodig is. M.i. beschikt hij ook over de capaciteit om er iets mee te doen. Vraag die overblijft is of hij de moed heeft te handelen?

In het zeer lezenswaardige boek “Niemand is belangrijker dan het Team” schetst brigade-generaal Otto van Wiggen(3) een verhelderend beeld van waar het in de huidige leiderschapscultuur aan ontbreekt en waarom groepsbelang altijd dient te prevaleren boven persoonlijk belang. Goed leiderschap valt of staat volgens van Wiggen met integriteit en de bereidheid je eigen belang ondergeschikt te maken aan het teambelang. Ik zou nog een stap verder willen gaan vanuit dienend-leiderschap. Niemand is belangrijker dan de wereld waarin hij leeft.

(1) Nuijten, Inge (2012) Echte leiders dienen, Den Haag, Academic Service

(2) Greenleaf, Robert (1977) Servant Leadership: A Journy into the Nature of Legitimate Power and Greatness. New York: Paulist Press

(3) Van Wiggen, Otto, (2016) Niemand is belangrijker dan het team, White Elephant Publishing, Arnhem.